Σε βαθιά κρίση η Τουρκία του Ερντογάν – Σημείο καμπής η σύλληψη Ιμάμογλου

Επί μήνες οι εξελίξεις στο εσωτερικό και το εξωτερικό φαινόταν να ευνοούν τον Τούρκο Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Οι σχέσεις με την Ευρώπη βελτιώνονταν καθώς η σημασία της Άγκυρας ως συμμάχου του ΝΑΤΟ ενισχυόταν λόγω της στροφής του Αμερικανού Προέδρου Ντόναλντ Τραμπ προς τη Μόσχα. Ο ανεξέλεγκτος πληθωρισμός της Τουρκίας αποκλιμακωνόταν, τα επιτόκια – που αποτελούσαν διαρκή πονοκέφαλο για τον Ερντογάν – μειώνονταν, ενώ υπήρχαν ακόμη και ενδείξεις ότι η 40ετής εξέγερση των Κούρδων αυτονομιστών ίσως πλησίαζε στο τέλος της.

Ωστόσο, η πιο σκοτεινή πλευρά της διακυβέρνησης Ερντογάν υπέβοσκε στο παρασκήνιο, καθώς οι αρχές ξεκίνησαν έναν διωγμό εναντίον των πολιτικών του αντιπάλων, ενώ ο ίδιος εξαπέλυε επιθέσεις κατά «της αντιπολίτευσης που δηλητηριάζει τη δημοκρατία».

Αυτή η κατάσταση κορυφώθηκε με δραματικό τρόπο την Τετάρτη 19/3, όταν συνελήφθη ο Εκρέμ Ιμάμογλου, ο δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης, ο οποίος θεωρείται ευρέως ως η πιο ισχυρή πολιτική απειλή για τον Ερντογάν από τότε που ο τελευταίος ανέλαβε την εξουσία το 2002. Με μία μόνο κίνηση, οι επιτυχίες που μπορούσε να επικαλεστεί ο Ερντογάν τους τελευταίους 18 μήνες τέθηκαν σε κίνδυνο, καθώς η σύλληψη του Ιμάμογλου σηματοδότησε, σύμφωνα με πολλούς αναλυτές, μια επικίνδυνη καμπή για την Τουρκία – ακόμη και για μια χώρα που έχει συνηθίσει σε χρόνια αυταρχικής διολίσθησης υπό την εξουσία του.

«Έχει διαβεί τον Ρουβίκωνα», δήλωσε ο πρώην βουλευτής Σουάτ Κινικλίογλου. «Δεν υπάρχει επιστροφή από εδώ και πέρα».

Οι επενδυτές, οι οποίοι είχαν αρχίσει να επιστρέφουν στις τουρκικές αγορές μετά την εγκατάλειψη των ανορθόδοξων νομισματικών πολιτικών που είχαν βυθίσει τη χώρα σε κρίση, υπέστησαν σοκ. Η λίρα κατέγραψε ιστορικό χαμηλό έναντι του δολαρίου πριν κλείσει με πτώση 3,3%, ενώ αυξήθηκαν οι ανησυχίες για τη δέσμευση του Ερντογάν στο κράτος δικαίου και τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις υπό τον υπουργό Οικονομικών, Μεχμέτ Σιμσέκ. Ο δείκτης BIST 100 υποχώρησε σχεδόν 9%.

Η Capital Economics σημείωσε ότι η σύλληψη Ιμάμογλου εγείρει ανησυχίες για την «ευρύτερη μεταρρυθμιστική ατζέντα» και υποδηλώνει ότι «οι πολιτικές ανησυχίες ίσως αρχίζουν να κυριαρχούν στις σκέψεις του Ερντογάν αντί για τις οικονομικές».

Ο Γκαλίπ Νταλάι από το Chatham House τόνισε ότι η κίνηση αυτή ενδέχεται να υπονομεύσει τις ελπίδες της Άγκυρας να αξιοποιήσει τους ενισχυμένους αμυντικούς και στρατιωτικούς δεσμούς της με την Ευρώπη για να αναπτύξει μια ευρύτερη σχέση με την ήπειρο. «Ο δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης είναι το δεύτερο πιο σημαντικό εκλεγμένο αξίωμα στη χώρα μετά τον πρόεδρο», είπε ο Νταλάι. «Το πρόβλημα είναι ότι όσα βλέπουμε τώρα θα δηλητηριάσουν τη σχέση με την ΕΕ».

Ένας Γερμανός αξιωματούχος ανέφερε ότι «δεν μπορούμε να αγνοήσουμε την Τουρκία» λόγω του μεγέθους της αμυντικής της βιομηχανίας. «Αλλά βρισκόμαστε στην αρχή της συζήτησης», πρόσθεσε. «Είναι στο χέρι της Τουρκίας να κάνει αυτή τη συζήτηση ευκολότερη ή δυσκολότερη. Θα προτιμούσαμε να την κάνει ευκολότερη. Όμως, τα τελευταία 24ωρα δείχνουν ότι πηγαίνει προς την αντίθετη κατεύθυνση».

Παρ’ όλα αυτά, η σημασία της Άγκυρας για την ευρωπαϊκή άμυνα, σε συνδυασμό με την πιθανή επιστροφή του Τραμπ στον Λευκό Οίκο, μπορεί να ήταν οι παράγοντες που ενθάρρυναν τον Ερντογάν – έναν αδίστακτο πολιτικό παίκτη – να κινηθεί εναντίον του βασικού του αντιπάλου, όπως υποστηρίζουν οι αναλυτές.

Η Σέντα Ντεμιράλπ, καθηγήτρια πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο Ισίκ της Κωνσταντινούπολης, δήλωσε ότι οι ΗΠΑ «διευκόλυναν αυτή τη στροφή» στέλνοντας το μήνυμα ότι μπορούν «να συνεργαστούν με αυτούς που αποκαλούμε αυταρχικούς ηγέτες».

Ο Ιμάμογλου, που εκτοξεύθηκε στην πολιτική σκηνή όταν νίκησε τον υποψήφιο του Ερντογάν και εξελέγη δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης το 2019, ξεχωρίζει ως ένας από τους λίγους πολιτικούς που απευθύνονται σε ένα ευρύ φάσμα ψηφοφόρων, συμπεριλαμβανομένων των Κούρδων, των συντηρητικών και των κοσμικών.

Βοήθησε, επίσης, το κεντρώο, κοσμικό Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) να επιφέρει τη χειρότερη εκλογική ήττα στο κυβερνών κόμμα AKP του Ερντογάν στις τοπικές εκλογές του περασμένου έτους.

Ωστόσο, ο 54χρονος έχει αντιμετωπίσει μια σειρά ποινικών ερευνών σε μια χώρα όπου ο Ερντογάν, που κυριαρχεί στην τουρκική πολιτική σκηνή για περισσότερες από δύο δεκαετίες, ασκεί τεράστια επιρροή στους κρατικούς θεσμούς, συμπεριλαμβανομένης της δικαιοσύνης.

Η σύλληψή του – για υποτιθέμενες σχέσεις με την «τρομοκρατία», καθώς και για κατηγορίες διαφθοράς – πραγματοποιήθηκε λίγες μόλις ημέρες πριν το CHP τον ανακηρύξει επίσημα προεδρικό υποψήφιο ενόψει των εκλογών που είναι προγραμματισμένες έως το 2028.

Ο υπουργός Δικαιοσύνης, Γιλμάζ Τουντς, επέμεινε ότι η δικαιοσύνη ενήργησε ανεξάρτητα και χαρακτήρισε «εξαιρετικά επικίνδυνο» τον ισχυρισμό της αντιπολίτευσης ότι η σύλληψη του Ιμάμογλου συνιστά «πραξικόπημα» εναντίον του.

Ωστόσο, για τον Κινικλίογλου, τον πρώην βουλευτή, αυτές οι κινήσεις αποτελούν «ξεκάθαρη ένδειξη ότι ο Ερντογάν δεν θέλει να πάρει κανένα ρίσκο» πριν από τις επόμενες προεδρικές εκλογές.

Και άλλοι πολιτικοι στη φυλακή

Και άλλοι πολιτικοί αντίπαλοι του Ερντογάν έχουν ήδη βρεθεί πίσω από τα κάγκελα της φυλακής.

Ο Σελαχατίν Ντεμιρτάς, ο χαρισματικός Κούρδος ηγέτης της αντιπολίτευσης που αμφισβήτησε τον Ερντογάν για την προεδρία, βρίσκεται στη φυλακή από το 2016, παρά την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που έκρινε ότι φυλακίστηκε άδικα για τις πολιτικές του ομιλίες. Ο Ümit Özdağ, ηγέτης του μικρού υπερεθνικιστικού κόμματος Νίκη, φυλακίστηκε τον Ιανουάριο με κατηγορίες ότι προσέβαλε τον Ερντογάν και «υποκίνησε μίσος» με αναρτήσεις του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κατά των προσφύγων.

Ωστόσο, η περίπτωση του Ιμάμογλου είναι κάτι νέο: ποτέ στο παρελθόν ο Ερντογάν δεν είχε κινηθεί τόσο αποφασιστικά εναντίον της κυρίαρχης αντιπολίτευσης και του ηγετικού προσώπου του παλαιότερου κόμματος της Τουρκίας, το οποίο ιδρύθηκε από τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, τον ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκικής Δημοκρατίας.

Οι επικριτές του Ερντογάν και η αντιπολίτευση πιστεύουν εδώ και καιρό ότι η αυξανόμενη αυταρχικότητά του έχει μία κυρίαρχη κινητήρια δύναμη: την αποφασιστικότητά του να παραμείνει στην εξουσία. Ο Ερντογάν επέβαλε το προεδρικό σύστημα μέσω ενός αμφιλεγόμενου δημοψηφίσματος το 2017, αποκτώντας σαρωτικές εξουσίες πάνω στο κράτος, ενώ οι σύμμαχοί του προωθούν αλλαγές στο Σύνταγμα ώστε να του επιτρέψουν να θέσει υποψηφιότητα για τρίτη προεδρική θητεία το 2028.

Σύμφωνα με τους ισχύοντες κανόνες, θα μπορούσε να είναι υποψήφιος ξανά εάν το κοινοβούλιο προκηρύξει εκλογές πριν από τη λήξη της θητείας του ή αν τροποποιηθεί το Σύνταγμα. Ωστόσο, κάτι τέτοιο θα απαιτούσε σημαντική υποστήριξη από την αντιπολίτευση ώστε να επιτευχθεί η αναγκαία υπερπλειοψηφία στο κοινοβούλιο.

Ο Hamish Kinnear, ανώτερος αναλυτής για τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική στην εταιρεία ανάλυσης κινδύνων Verisk Maplecroft, προειδοποίησε ότι ο κίνδυνος τώρα είναι πως «η σύλληψη του Ιμάμογλου θα ενώσει την αντιπολίτευση και θα προκαλέσει πολιτική αντίδραση».

Ήδη η αναταραχή στην Τουρκία έχει μεταφερθεί στους δρόμους. Χιλιάδες διαδηλωτές στην Κωνσταντινούπολη αψήφησαν την απαγόρευση διαδηλώσεων που επιβλήθηκε μετά τη σύλληψη και πλημμύρισαν τους δρόμους έξω από το δημαρχείο, φωνάζοντας: «Ώμο με ώμο ενάντια στον φασισμό».

Όσο για τον ίδιο τον Ιμάμογλου, όταν η αστυνομία έφτασε στην πόρτα του την Τετάρτη, εκείνος έδεσε ήρεμα μια μπλε γραβάτα στο δοκιμαστήριό του και έστειλε ένα αποφασιστικό μήνυμα μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης: «Αντιμετωπίζουμε μια μεγάλη τυραννία, αλλά θέλω να ξέρετε ότι δεν θα υποχωρήσω».

Χάνεται η εμπιστοσύνη

Όπως καταλαβαίνετε, η σύλληψη του ηγέτη της αντιπολίτευσης στην Τουρκία, Ekrem İmamoğlu, προκάλεσε έντονη ανησυχία στις τάξεις των διεθνών επενδυτών.
Η εμπιστοσύνη, ως γνωστόν, είναι κάτι που κερδίζεται δύσκολα αλλά χάνεται πολύ εύκολα.

Πράγματι, χρειάστηκαν αρκετά χρόνια για να ανακτήσει η Τουρκία την εμπιστοσύνη των διεθνών επενδυτών μετά τις ανορθόδοξες οικονομικές πολιτικές του προέδρου Recep Tayyip Erdoğan, οι οποίες οδήγησαν τη χώρα σε μια σοβαρή πληθωριστική κρίση. Ωστόσο, η είδηση της Τετάρτης για τη σύλληψη του κύριου πολιτικού αντιπάλου του προέδρου από την τοπική αστυνομία απειλεί να ανατρέψει μεγάλο μέρος αυτής της προσπάθειας.

Όπως προειπώθηκε, η τουρκική λίρα σημείωσε πτώση άνω του 10% πριν ανακτήσει μέρος των απωλειών της. Ο δείκτης Bist 100 υποχώρησε κατά 9%, ενώ το ομόλογο αναφοράς σε τοπικό νόμισμα κατέγραψε τη χειρότερη ημέρα του από το 2023.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η χρονική συγκυρία του sell-off της Τετάρτης, 19 Μαρτίου, είναι ιδιαίτερα δυσμενής για τους διεθνείς επενδυτές, οι οποίοι είχαν αυξήσει σημαντικά την έκθεσή τους σε τουρκικά περιουσιακά στοιχεία. Σύμφωνα με δεδομένα της Κεντρικής Τράπεζας της Τουρκίας και του Bloomberg, οι ξένες συμμετοχές σε τουρκικά ομόλογα και μετοχές αυξήθηκαν κατά 50% τους τελευταίους 12 μήνες, φτάνοντας τα 54 δισ. δολάρια – πάνω από τρεις φορές το χαμηλότερο επίπεδο που είχε καταγραφεί το 2022.

Όπως αναφέρει η Jupiter Asset Management, τα στοιχήματα υπέρ της ανόδου της τουρκικής λίρας ήταν από τις πιο δημοφιλείς στρατηγικές μεταξύ των επενδυτών, ενώ τα υψηλά πραγματικά επιτόκια είχαν καταστήσει τα βραχυπρόθεσμα κρατικά ομόλογα ιδιαίτερα ελκυστικά για τα hedge funds.

Η εισροή διεθνών κεφαλαίων στην Τουρκία ήταν αποτέλεσμα ενός συνδυασμού παραγόντων. Η βραχυπρόθεσμη οικονομική εικόνα είχε βελτιωθεί μετά την επιστροφή σε πιο παραδοσιακές πολιτικές, έπειτα από τις εκλογές του 2023. Το ΑΕΠ αυξανόταν, ενώ ο επίσημος πληθωρισμός είχε υποχωρήσει από τα υψηλά επίπεδα άνω του 85%. Παράλληλα, η σχετική πολιτική σταθερότητα είχε καθησυχάσει τους επενδυτές για τη μακροπρόθεσμη δυναμική της χώρας.

Επιπλέον, οι εξελίξεις στη διεθνή σκηνή, όπως η πρόοδος στην ειρηνευτική διαδικασία με τους Κούρδους αντάρτες και ο στρατηγικός ρόλος της Τουρκίας στις συγκρούσεις σε Ουκρανία και Συρία, είχαν ενισχύσει την εμπιστοσύνη των επενδυτών, υπερκαλύπτοντας τις ανησυχίες για την αυξανόμενη καταστολή των πολιτικών αντιπάλων του Erdoğan.

Ωστόσο, η πρόσφατη κλιμάκωση των πολιτικών διώξεων μπορεί να διαβρώσει αυτή την εμπιστοσύνη. Από οικονομική σκοπιά, η αναταραχή στις αγορές καθιστά δυσκολότερη τη διατήρηση της οικονομικής δυναμικής – μια πιο αδύναμη λίρα, για παράδειγμα, περιπλέκει τις προσπάθειες ελέγχου του πληθωρισμού.

Σε αναδυόμενες αγορές όπως η Τουρκία, η πολιτική σταθερότητα είναι θεμελιώδης για την οικονομική εμπιστοσύνη. Ο Mehmet Şimşek, ο σεβαστός υπουργός Οικονομικών της χώρας, έχει προσπαθήσει να καθησυχάσει τους επενδυτές, διαβεβαιώνοντας ότι η κυβέρνηση δεν προτίθεται να αλλάξει κατεύθυνση στην οικονομική και νομισματική της πολιτική.

Ωστόσο, οι επενδυτές έχουν ξαναζήσει παρόμοιες κρίσεις στο παρελθόν. Το χειρότερο σενάριο θα ήταν μια επανάληψη της προεδρικής παρέμβασης στη νομισματική πολιτική, με πιέσεις για μείωση των επιτοκίων και αιφνιδιαστικές απολύσεις αξιωματούχων της Κεντρικής Τράπεζας.

Αν οι αγορές πειστούν ότι ο Erdoğan δεν υπερασπίζεται το κράτος δικαίου και επικεντρώνεται αποκλειστικά στις εσωτερικές πολιτικές διαμάχες, τότε η εμπιστοσύνη στις οικονομικές μεταρρυθμίσεις θα καταρρεύσει.

Η μακροχρόνια διακυβέρνηση του Erdoğan, που μετρά πάνω από 20 χρόνια, δεν αποτελεί από μόνη της εγγύηση σταθερότητας – αντιθέτως, ίσως πλέον να εξελίσσεται σε παράγοντα αβεβαιότητας.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ:

• Βιομηχανία: Μεγάλες επενδύσεις με ζητούμενο την ανταγωνιστικότητα
• Βάσω Παπανδρέου: Μια πολιτικός που ήταν πάντα ο εαυτός της
• Ρευματοκλοπές: Ο ΔΕΔΔΗΕ ζητά βαριές «καμπάνες» – Στο 100% της τρέχουσας τιμής το πέναλτι