Shut-in economy: Ποιο είναι το νέο μοντέλο οικονομικής κατανάλωσης που «γέννησε» ο Covid-19

Διαδικτυακά πάρτι και κινηματογράφος στο σπίτι. Γυμναστική μέσω Youtube, με συναθλητές εκατομμύρια άλλους ανθρώπους σε διάφορες περιοχές του πλανήτη. Αγορές ρούχων μέσω ψηφιακής εφαρμογής, διαδικτυακές συνεδρίες με ψυχολόγους και διατροφολόγους κι εμπειρίες εικονικής πραγματικότητας με γυαλιά 3D, που δημιουργούν στον θεατή την ψευδαίσθηση ότι βρίσκεται στην εξέδρα, παρακολουθώντας το ποδοσφαιρικό ντέρμπι μέσα από το γήπεδο.

H πανδημία του Covid-19 έχει διαμορφώσει νέες καταναλωτικές συμπεριφορές και τάσεις, επιταχύνοντας την ψηφιοποίηση της κατανάλωσης, που έτσι και αλλιώς είχε δρομολογηθεί λόγω της ραγδαίας εξέλιξης της τεχνολογίας, όπως επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, η Ροδούλα Τσιότσιου, καθηγήτρια στο Τμήμα Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και διευθύντρια του Εργαστηρίου Μάρκετινγκ (MARLAB). Από την πλευρά του, ο Αχιλλέας Μπούκης, επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σάσεξ και συνεργαζόμενο μέλος του MARLAB, αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι μόνο στο Ηνωμένο Βασίλειο ο ετήσιος τζίρος της λεγόμενης «shut-in economy» υπολογίζεται, σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις, στα 12,9 δισ. στερλίνες (Legal & General, 2020).

Τι ακριβώς είναι όμως η «shut-in economy»; «H “οικονομία εντός σπιτιού” ή “shut-in economy” ή “isolation” ή “lockdown economy” αποτελεί ένα νέο οικονομικό μοντέλο, το οποίο βασίζεται στις αρχές της οικιακής κατανάλωσης (home-based consumerism)», εξηγεί η κ. Τσιότσιου και προσθέτει: «Το μοντέλο αυτό στρέφεται γύρω από την ιδέα ότι οι άνθρωποι ξοδεύουν όλο και περισσότερο χρόνο στο σπίτι, ως αποτέλεσμα των περιοριστικών μέτρων λόγω COVID-19 αλλά και της τηλεργασίας, η οποία  φαίνεται να αυξάνεται και να μονιμοποιείται σε αρκετούς επαγγελματικούς κλάδους. Έτσι οι άνθρωποι σήμερα έχουν αρχίσει να ζουν, να καταναλώνουν, να κοινωνικοποιούνται και να ασχολούνται περισσότερο με δραστηριότητες μέσα στο σπίτι (π.χ. γυμναστική, Do-it-Yourself δραστηριότητες, online παραγγελίες και κατανάλωση εντός)».

Αυξήθηκαν οι «σεφ» στο σπίτι

Η εικόνα αυτή, που «φωτογραφίζει» ολοένα μεγαλύτερη κατανάλωση στο σπίτι, αποτυπώνεται και σε στατιστικά στοιχεία. Όπως εξηγεί ο κ. Μπούκης, η κατά κεφαλήν κατανάλωση κατά την πανδημία υπολογίζεται ότι έχει μειωθεί σε ποσοστό περίπου 30%, οδηγώντας σε κατάρρευση πολλές αγορές, όπως η εστίαση και ο τουρισμός. «Πρόσφατη έρευνα του Ινστιτούτου Έρευνας Λιανεμπορίου Καταναλωτικών Αγαθών (ΙΕΛΚΑ, 2020) έδειξε ότι οι Έλληνες αύξησαν κατά 31% το μαγείρεμα στο σπίτι, ενώ μείωσαν τα γεύματα τους σε εστιατόρια και ταβέρνες κατά 38%. Ο αυξημένος χρόνος εντός σπιτιού έχει οδηγήσει και σε στροφή των καταναλωτών σε ψηφιακές υπηρεσίες, τις οποίες απολαμβάνουν από τον καναπέ τους, και μάλιστα σε κλάδους που μέχρι τώρα απαιτούσαν τη διά ζώσης επαφή. Διαδικτυακές συνεδρίες με γιατρούς, ψυχολόγους, διατροφολόγους, προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα εκπαίδευσης μέσω διαδικτύου και προγράμματα σωματικής άσκησης μέσω εφαρμογών στο κινητό αποτελούν ήδη μέρος της καθημερινοτητάς μας. Οι αλλαγές αυτές έχουν ήδη σημαντικό αντίκτυπο τόσο στον τρόπο που καταναλώνουμε, εργαζόμαστε και ζούμε αλλά και στο πως ξοδεύουμε τα χρήματα και τον χρόνο μας», σημειώνει ο κ. Μπούκης.

Κερδισμένοι και χαμένοι

Η πανδημική κρίση και οι αλλαγές που επιφέρει, μοιραία «γεννούν» κερδισμένους και χαμένους. Η κ. Τσιότσιου παρατηρεί ότι «όπως η δια-μοιραστική οικονομία ανέδειξε την Uber και την Airbnb, τώρα η «shut-in economy» αναδεικνύει εταιρείες όπως η Zoom και η Peloton.  Συγκεκριμένα,  η Peloton (πάροχος live προγραμμάτων σωματικής άσκησης μέσω Διαδικτύου) διπλασίασε φέτος τις πωλήσεις της (από περίπου 900 εκατ. δολάρια σε 1,8 δισ), ενώ η Zoom Video Communications παρουσίασε 355% αύξηση στα έσοδά  της στο 2ο τρίμηνο του 2020, με τζίρο 146 εκατ. δολάρια. Η εταιρία αύξησε τους καθημερινούς χρήστες των υπηρεσιών της από 10 εκατομμύρια σε 300 εκατομμύρια παγκοσμίως μέσα σε πέντε μήνες (Δεκέμβριος 2019-Απρίλιος 2020, statista.com). Ωστόσο, η “οικονομία εντός σπιτιού” έχει αρνητικές επιπτώσεις σε αρκετούς κλάδους επιχειρηματικής δραστηριότητας. Για παράδειγμα, η τηλεργασία οδηγεί τα μεσιτικά γραφεία σε δυσοίωνες προβλέψεις σε ό,τι αφορά στις πωλήσεις/ ενοικιάσεις επαγγελματικών χώρων. Από την πλευρά των καταναλωτών, ο αυξημένος χρόνος στο σπίτι έχει επηρεάσει την ψυχική τους υγεία, όπως πρόσφατες έρευνες υποδεικνύουν (White and Der Boor, 2020, Druss, 2020), ενώ έχει στρέψει αρκετούς σε αγορές υλικών αγαθών και υπηρεσιών, με σκοπό να βελτιώσουν τη φυσική και ψυχική τους ευεξία».

Hometainment και εμπειρίες εικονικής πραγματικότητας

Η διασκέδαση και η ίδια η απόκτηση εμπειριών μεταφέρθηκαν σε μεγάλο βαθμό στο οικιακό περιβάλλον. Πώς επηρεάζει αυτό την προοπτική της αγοράς, την κοινωνία και την ψυχολογία; «Η ανερχόμενη τάση, το «hometainment» σημειώνει ο κ.Μπούκης, «αναβαθμίζει σημαντικά τον ρόλο του σπιτιού ως χώρου διασκέδασης και κοινωνικής συναναστροφής. Έτσι, η εξωστρέφεια που χαρακτήριζε την κοινωνική ζωή σε πολλές κουλτούρες είναι πιθανό να περιοριστεί και ένα νέο μοντέλο κατανάλωσης να δημιουργηθεί με αυξημένη ζήτηση για εξατομικευμένες εμπειρίες, υπηρεσίες και προϊόντα, που καταναλώνονται εντός σπιτιού (π.χ. κινηματογραφικές ταινίες και θεατρικές παραστάσεις στο σπίτι) ή για δραστηριότητες οι οποίες θα απαιτούν τη συμμετοχή των καταναλωτών για τη δημιουργία κάτι νέου (π.χ. εργασίες τύπου «Φτιάξτο μόνος σου»). Ένα άλλο πεδίο ανάπτυξης της «shut-in economy» είναι και οι εμπειρίες εικονικής πραγματικότητας (virtual experiences), οι οποίες με τη βοήθεια νέων τεχνολογιών δίνουν στους χρήστες πρόσβαση σε υπηρεσίες από την πολυθρόνα του σπιτιού τους. Οι εμπειρίες αυτές επιτρέπουν στους καταναλωτές να μπορούν να απολαύσουν μέσω γυαλιών 3D μια σειρά εμπειριών χωρίς τη φυσική μετάβασή τους σε αυτές. Τέτοιες είναι η παρακολούθηση ενός αγώνα μπάσκετ ΝΒΑ σαν να βρίσκονται στις εξέδρες του γηπέδου, η επίσκεψη μουσείων και ιστορικών αξιοθεάτων αλλά και η επίσκεψη σε ένα εμπορικό κέντρο μέσω του υπολογιστή ή του κινητού τους».

Κυνηγώντας ένα γρήγορο τρένο

Με ποιο τρόπο καλούνται σήμερα οι επιχειρήσεις να αναπροσαρμόσουν τη στρατηγική τους, τον τρόπο λειτουργίας τους, ακόμα και τα ίδια τα προϊόντα τους, ώστε να προλάβουν να επιβιβαστούν σε αυτό το γρήγορο τρένο;  Σύμφωνα με την κ. Τσιότσιου, «σήμερα, οι επιχειρήσεις για να επιζήσουν και να είναι κερδοφόρες όχι μόνο θα πρέπει να είναι ευέλικτες και να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα, αλλά και να διερευνούν/παρακολουθούν συνεχώς τις αλλαγές στις ανάγκες, τις επιθυμίες και τον τρόπο ζωής των καταναλωτών. Ο πελατοκεντρικός προσανατολισμός των σύγχρονων επιχειρήσεων θα δοκιμαστεί σημαντικά, όχι μόνο ως προς τον τρόπο και τόπο διανομής των υπηρεσιών τους αλλά και ως προς τη δημιουργία αξίας και για τις δύο πλευρές. Οι νέες συνθήκες, τέλος, στρέφουν την προσοχή και το ενδιαφέρον των επιχειρήσεων  στην ευζωία  των καταναλωτών (wellbeing) και στην επίλυση ευρύτερων κοινωνικών προβλημάτων, γεγονός που επιβάλλει αλλαγές στις προτεραιότητές τους».