Συνταγματικό «φρένο» στο ελληνικό χρέος – Πότε θα μπαίνει πλαφόν

«Χρυσό κανόνα» για το ύψος του χρέους, ένα είδος «φρένου» το οποίο θα είναι απαράβατο, συζητά η κυβέρνηση στο πλαίσιο της Συνταγματικής Αναθεώρησης.

Σύμφωνα με πληροφορίες της «Ημερησία» επανέρχεται μια παλαιότερη πρόταση για την καθιέρωση ενός πλαφόν το οποίο θα έχει συνταγματική ισχύ και θα καθιερωθεί μόλις τεθεί σε εφαρμογή το νέο Σύνταγμα της χώρας.

Το σχέδιο για «συνταγματικό φρένο» στο χρέος είχε επαναφέρει πρόσφατα και ο οικονομολόγος και επικεφαλής του Γραφείου Προϋπολογισμού της Βουλής, Παναγιώτης Λιαργκόβας, ο οποίος είχε πει ότι πρέπει να συμπεριληφθεί όριο χρέους στην επόμενη Συνταγματική Αναθεώρηση, δηλαδή από το 2020 και μετά.

Ανάλογη πρόταση είχε κάνει τον Σεπτέμβριο του 2016 και ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, Γιάννης Δραγασάκης. «Εκείνο που θέλω να θέσω εγώ, διότι με έχει προβληματίσει, είναι μήπως πρέπει στη συνταγματική μεταρρύθμιση, όταν ανοίξει η συζήτηση, να μπει κάποια ρύθμιση, κάποιο όριο για το χρέος». «Να υπάρχει κάτι που σου θυμίζει ότι τον δανεισμό δεν μπορείς να τον κάνεις απεριόριστα, χωρίς συνέπειες», είπε χαρακτηριστικά ο κ. Δραγασάκης.

Ζήτημα συναίνεσης

Οι πληροφορίες αναφέρουν ότι τόσο η αρμόδια επιτροπή για την αναθεώρηση όσο και η κυβέρνηση θα θέσουν το μείζον αυτό θέμα σε συζήτηση ζητώντας την ευρύτερη δυνατή συναίνεση των κομμάτων. Μάλιστα, η Νέα Δημοκρατία, όπως και άλλα κόμματα της αντιπολίτευσης, δεν θα είχαν πρόβλημα να κατοχυρωθεί συνταγματικά ο «χρυσού κανών» χρέους αρκεί να υπάρξουν προϋποθέσεις και συγκεκριμένες προϋποθέσεις, όπως π.χ. να μη συγκρούεται αυτή η υποχρεωτική ρήτρα με κοινωνικές πολιτικές που είναι απαραίτητες όσο ποτέ στα χρόνια της κρίσης.

Στην πρόσφατη ομιλία του για την αναθεώρηση, ο πρωθυπουργός μίλησε για τη «Νέα Μεταπολίτευση» τονίζοντας:

«Θα βάλουμε στο τραπέζι ερωτήματα που έχουν εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά και αφορούν, αν θέλετε, αυτό που εγώ θα ονόμαζα την «επαναθεμελίωση της Δημοκρατίας»: Την κατοχύρωση, αλλά και τη διεύρυνση των δημοκρατικών ελευθεριών, την ενίσχυση των κοινοβουλευτικών θεσμών, αλλά και την ενίσχυση του ίδιου του κύρους της κοινοβουλευτικής λειτουργίας, την ουσιαστική εδραίωση της διαφάνειας, όχι μόνο ως ένα σχήμα λόγου, αλλά την ουσιαστική διαφάνεια, καθώς και νέα θέματα που μπαίνουν στο τραπέζι…».

Η ρήτρα χρέους θα προβλέπει ουσιαστικά «κόφτη» δαπανών, σε περίπτωση που τα στοιχεία δείχνουν ότι το χρέος ξεφεύγει επικίνδυνα πάνω από το όριο που έχει καθιερωθεί συνταγματικά και δεν θα μπορεί να παραβιάζεται από κανέναν.

Η χώρα, δηλαδή, δεν θα μπορεί να δανείζεται π.χ. κατ’ έτος πάνω από ένα συγκεκριμένο ποσοστό του ΑΕΠ, ενώ θα πρέπει να φροντίζει η εκάστοτε κυβέρνηση να εξυπηρετεί κανονικά τα χρεολύσιά της. Το ακόμη πιο σημαντικό είναι ότι θα πρέπει υποχρεωτικά να δημιουργούνται οι δικλίδες ασφαλείας, ώστε να μη γίνονται αλόγιστες σπατάλες που θα εκτοξεύουν το έλλειμμα, επομένως στο τέλος του χρόνου θα υπάρχουν «μαύρες» τρύπες στον προϋπολογισμό που θα καλύπτονται με νέο δανεισμό.

Με τον τρόπο αυτό θα μπορεί να ελεγχθεί το μείζον πρόβλημα του χρέους, αφού βεβαίως, μέχρι τη συνταγματική αναθεώρηση θα θεσμοθετηθούν τα μακροπρόθεσμα μέτρα που θα καταστήσουν απόλυτα βιώσιμο το ελληνικό χρέος σε βάθος πολλών ετών.

Η υιοθέτηση της πρότασης αυτής, πάντως, θα σημάνει και την υποχρέωση των εκάστοτε κυβερνήσεων να προχωρούν σε πολιτικές που θα κινούνται με βάση τις συνταγματικές προβλέψεις. Δεν θα μπορούν π.χ. να δοθούν χρήματα για προσλήψεις ή επιχορηγήσεις που θα λείψουν από τον προϋπολογισμό και θα δημιουργήσουν νέα ελλείμματα. Οπου δηλαδή «ξεφεύγει» η οικονομία θα μπαίνει αυτόματη λιτότητα και «κόφτης» δαπανών, όπου βεβαίως η κυβέρνηση εκτιμά ότι πρέπει να γίνει.

Γερμανικό μοντέλο

Το σχέδιο του «συνταγματικού φρένου» είναι κατ’ ουσίαν ίδιο με τον «χρυσό δημοσιονομικό κανόνα» που είχε αρχικά θεσπιστεί στη Γερμανία το 2009. Προέβλεπε την ένταξη στο Σύνταγμα πρόβλεψης για διαρθρωτικό έλλειμμα έως το 0,5% του ΑΕΠ. Για κάθε μονάδα ελλείμματος από εκεί και πάνω ενεργοποιείται ο λεγόμενος αυτόματος «κόφτης» δαπανών, για να μη χαθεί ο δομικός στόχος του ισοσκελισμένου προϋπολογισμού. Ενα μέτρο που θα έπρεπε να ισχύει και στην Ευρωζώνη, ωστόσο, έχει καταστρατηγηθεί και από μεγάλες χώρες, όπως η Γαλλία.

Το «φρένο» χρέους στη Γερμανία προβλέπει ότι το Δημόσιο δεν μπορεί να δανείζεται κατ’ έτος ποσά που υπερβαίνουν το 0,35% του ΑΕΠ.

Στο ίδιο μονοπάτι κινήθηκε και η Αυστρία, με το γερμανικό πρότυπο να τίθεται σε εφαρμογή για «κόφτη» σε περίπτωση που τα δάνεια ξεπερνούν το 0,35% του ΑΕΠ.

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι λεγόμενοι «αυτόματοι σταθεροποιητές» χρέους υπάρχουν στο γερμανικό σύνταγμα από το 1949 και ορίζουν ότι τα έσοδα και τα έξοδα οφείλουν να είναι ισοσκελισμένα. Υπάρχει επίσης άρθρο που προβλέπει ότι το προϊόν των δανείων που συνάπτει η χώρα δεν πρέπει να υπερβαίνει το ύψος των πιστώσεων για επενδύσεις που είναι εγγεγραμμένες στον προϋπολογισμό.

«Νοικοκύρεμα» ή παραβίαση του κράτους δικαίου; 

Παρά το γεγονός ότι μόνο με «νοικοκύρεμα» της οικονομίας το οποίο θα είναι απαράβατο και μόνο υπό στενά δημοσιονομικά πλαίσια που θα καθορίζονται από το νόμο μπορεί να ανακάμψει η χώρα πολλές και δικαιολογημένες, μερικές φορές, είναι οι διαφορετικές απόψεις για τον «συνταγματικό κόφτη».

Οικονομολόγοι κι όχι μόνο, κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για τις επιπτώσεις από τη υνταγματοποίηση της αυστηρής δημοσιονομικής πειθαρχίας.

Το πρώτο ερώτημα που τίθεται είναι αν αυτή η αυστηρή και απαράβατη δέσμευση αποστερεί από τις νόμιμα εκλεγμένες κυβερνήσεις τη δυνατότητα άσκησης ελεύθερης πολιτικής. Αν και στην Ελλάδα το πολιτικό σύστημα κατηγορείται για ρουσφέτια, κομματοκρατία και αλόγιστες σπατάλες χωρίς λόγο, αυτό που θα πρέπει να εξασφαλιστεί και από το Σύνταγμα είναι να υπάρχει μια σχετική ευελιξία και προσαρμοστικότητα στις οικονομικές συνθήκες. Για παράδειγμα, αν υπήρχε αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα ο «χρυσούς κανών» θα μπορούσε η κυβέρνηση να δώσει το έκτακτο βοήθημα σε εκατοντάδες χιλιάδες συνταξιούχους; Εκτιμάται δηλαδή ότι όσο πιο αυστηρός είναι ο κανόνας τόσο πιο… γρήγορα θα οδηγήσει και στην παραβίασή του με διάφορα προσχήματα.

Από την άλλη εκφράζονται φόβοι για παραβίαση δικαιωμάτων των πολιτών που είναι επίσης προστατευμένα από το Σύνταγμα. Πόσο π.χ. θα μπορεί να υπάρξει ένα κράτος δικαίου και μήπως θα παραβιάζονται θεμελιώδη δικαιώματα στο όνομα της δημοσιονομικής πειθαρχίας;

Βεβαίως, η άσκηση πολιτικής και πώς θα μπαίνουν στη ζυγαριά οι κανόνες για το χρέος και η προστασία των πολιτών, αποτελεί υποχρέωση της κυβέρνησης. Όταν, δηλαδή, θα τίθεται θέμα περικοπής δαπανών για να μην ξεφύγει το χρέος, τα αρμόδια υπουργεία θα πρέπει να αναζητούν κωδικούς του προϋπολογισμού για να βάλουν ψαλίδι κι όχι να επιβαρύνουν τα γνωστά υποζύγια του συστήματος, μισθωτούς και συνταξιούχους.