Σπάνια σύμπτωση το βράδυ της Τετάρτης: Εαρινή ισημερία και υπερπανσέληνος

Μια σπάνια σύμπτωση θα υπάρξει το βράδυ της Τετάρτης 20 Μαρτίου, καθώς η εαρινή ισημερία, που σηματοδοτεί αστρονομικά την αρχή της άνοιξης, σχεδόν θα συμπέσει με την τρίτη και τελευταία υπερ-Σελήνη ή υπερπανσέληνο του φετινού έτους.

Φέτος, η εαρινή ισημερία θα συμβεί τα μεσάνυχτα της Τετάρτης (στις 23:58 ώρα Ελλάδας), ενώ λίγο αργότερα, στις 03:43 ώρα Ελλάδας της Πέμπτης, θα λάβει χώρα μια νέα υπερπανσέληνος. Το 2019 υπάρχουν τρεις υπερπανσέληνοι, όλες στους πρώτους μήνες του έτους, και δεν θα υπάρξει άλλη έως το τέλος της χρονιάς (είχαν προηγηθεί άλλες δύο στις 21 Ιανουαρίου και 19 Φεβρουαρίου).

Με την εαρινή ισημερία θα αρχίσει και επίσημα η Άνοιξη του 2019 στην Ελλάδα και γενικότερα στο βόρειο ημισφαίριο, στο οποίο ανήκει και η χώρα μας. Αντίστροφα, στο νότιο ημισφαίριο θα ξεκινήσει το φθινόπωρο. Μετά τις 20 Μαρτίου, η μέρα θα μεγαλώνει συνεχώς σε βάρος της νύχτας έως το θερινό ηλιοστάσιο, ενώ το αντίστροφο θα συμβαίνει στο νότιο ημισφαίριο.

Οι ισημερίες -η εαρινή και η φθινοπωρινή- καθορίζουν την έναρξη της άνοιξης και του φθινοπώρου, ενώ τα ηλιοστάσια -το θερινό και το χειμερινό- προσδιορίζουν την έναρξη του καλοκαιριού και του χειμώνα αντίστοιχα. Η άνοιξη δεν έχει σταθερή ημερομηνία έναρξης και η πρώτη μέρα της ποικίλει ανάμεσα στις 19 (πιο σπάνια), στις 20 (συνήθως) και στις 21 Μαρτίου, ανάλογα με το έτος.

Για μια ακόμη χρονιά φέτος θα συνεχιστεί η ανεπαίσθητη συρρίκνωση της διάρκειας της Άνοιξης, η οποία θα είναι πιο σύντομη κατά σχεδόν ένα λεπτό της ώρας σε σχέση με πέρυσι. Εδώ και χιλιάδες χρόνια, η Άνοιξη μικραίνει στο βόρειο ημισφαίριο και ό,τι χάνει, το κερδίζει σε διάρκεια το καλοκαίρι.

Η διάρκεια της άνοιξης μειώνεται περίπου ένα λεπτό της ώρας κάθε χρόνο, ενώ ο χειμώνας μειώνεται σχεδόν κατά μισό λεπτό ετησίως. Αντίστροφα, η διάρκεια του καλοκαιριού μεγαλώνει με ετήσιο ρυθμό ενός λεπτού (που χάνει η άνοιξη), ενώ του φθινοπώρου αυξάνει κατά μισό λεπτό (που χάνει ο χειμώνας). Έτσι, όσο περνάνε τα χρόνια, το καλοκαίρι μεγαλώνει σε βάρος της άνοιξης και το φθινόπωρο σε βάρος του χειμώνα.

Από την άλλη, ενώ από αστρονομική άποψη η άνοιξη αρχίζει με την εαρινή ισημερία, στην πραγματικότητα -όπως έχουν διαπιστώσει οι επιστήμονες που μελετούν το περιβάλλον- εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής η φύση εισέρχεται όλο και πιο πρόωρα στον ανοιξιάτικο κύκλο της. Μια αμερικανική επιστημονική μελέτη συμπέρανε ότι η εποχή της άνοιξης έρχεται όλο και πιο νωρίς στον πλανήτη μας και πουθενά δεν είναι αυτό τόσο αισθητό, όσο στο Βόρειο Πόλο και γενικότερα στα υψηλά γεωγραφικά πλάτη.

Στις αρκτικές περιοχές η άνοιξη έρχεται έως και 16 μέρες νωρίτερα από ό,τι πριν δέκα χρόνια. Οι επιστήμονες βάσισαν τα συμπεράσματά τους σε μια σειρά από φαινόμενα, όπως οι μεταναστεύσεις των πουλιών, η άνθιση των φυτών, η εμφάνιση των φύλλων των δέντρων κ.α.

Όσον αφορά την υπερ-Σελήνη ή υπερπανσέληνο, συμβαίνει όταν υπάρχει πανσέληνος και ταυτόχρονα η τροχιά του φεγγαριού το φέρνει πιο κοντά στη Γη (περίγειο), με αποτέλεσμα ο δορυφόρος του πλανήτη μας να φαίνεται μεγαλύτερος και πιο φωτεινός από ό,τι συνήθως.

Η Σελήνη ακολουθεί μια ελλειπτική τροχιά και η απόσταση της από τον πλανήτη μας δεν είναι σταθερή. Η μέση απόσταση Γης-Σελήνης είναι περίπου 384.400 χιλιόμετρα, αλλά αυξάνεται κατά 5% περίπου στο απόγειο και μειώνεται κατά 5% στο περίγειο. Ο όρος υπερ-Σελήνη ή σούπερ-Σελήνη δεν είναι επιστημονικός, αλλά μάλλον δημιουργήθηκε από αστρολόγους.

Παράσταση στο Ευγενίδειο

Την Τρίτη 19 Μαρτίου, με αφορμή την εαρινή ισημερία, το Νέο Ψηφιακό Πλανητάριο του Ιδρύματος Ευγενίδου θα κάνει προβολή της παράστασης «Το Μέλλον στο Διάστημα», η οποία προτείνεται για κοινό ηλικίας δέκα ετών και άνω.

Την ημέρα αυτή θα πραγματοποιηθούν δύο παραστάσεις (ώρες 18:30 και 20:00) με ελεύθερη είσοδο. Απαραίτητα είναι τα δελτία εισόδου, η διανομή των οποίων θα πραγματοποιείται από το Ταμείο του Πλανηταρίου από τις 18:00 της ίδιας ημέρας. Κάθε άτομο θα μπορεί να προμηθευτεί έως δύο δελτία εισόδου και θα διατεθούν 240 δελτία εισόδου για κάθε παράσταση.

Τις παραστάσεις θα προλογίσει ο Δρ. Μάνος Κιτσώνας, Διευθυντής του Πλανηταρίου, ο οποίος θα ενημερώσει για τις τρέχουσες αποστολές στο Διάστημα. Η παράσταση, η οποία αποτελεί παραγωγή του Ιδρύματος Ευγενίδου, μετά από μία ιστορική αναδρομή της προσπάθειας για την «κατάκτηση» της Σελήνης, επιχειρεί να απαντήσει σε ερωτήματα, που σχετίζονται με το μέλλον της διαστημικής εξερεύνησης.

Πείραμα του Ερατοσθένη

Με αφορμή την εαρινή ισημερία, θα πραγματοποιηθεί και φέτος στις 20 Μαρτίου το ιστορικό πείραμα του Ερατοσθένη για την μέτρηση της περιμέτρου του πλανήτη μας από μαθητές και εκπαιδευτικούς σε σχολεία σε όλη την Ελλάδα.

Η δράση με τίτλο: «Το Πείραμα του Ερατοσθένη για τον υπολογισμό της ακτίνας της Γης» δίνει την ευκαιρία σε μαθητές από σχολεία όλης της Ελλάδας να υπολογίσουν την περιφέρεια της Γης επαναλαμβάνοντας το διάσημο πείραμα του αρχαίου Έλληνα μαθηματικού, αστρονόμου και φιλοσόφου Ερατοσθένη.

Η δράση διοργανώνεται και φέτος από τα Εργαστηριακά Κέντρα Φυσικών Επιστημών (Ε.Κ.Φ.Ε.) Σερρών, Πιερίας, Λακωνίας, Κω και Θεσπρωτίας και Αργολίδας, με την υποστήριξη του Υπουργείου Παιδείας και της Πανελλήνιας Ένωσης Υπευθύνων ΕΚΦΕ (ΠΑΝΕΚΦΕ). Θα συμμετέχουν σε αυτήν ομάδες μαθητών, με την καθοδήγηση των εκπαιδευτικών τους.

Το προσωπικό των Κέντρων Επισκεπτών του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών με την τεχνογνωσία και υποδομές που διαθέτει υποστηρίζει τη δράση και θα καθοδηγήσει μαθητές σχολείων, τα οποία έχουν προγραμματίσει ήδη να βρίσκονται στους χώρους του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών στο Θησείο και στην Πεντέλη, ώστε να εκτελέσουν το πείραμα.