Sportwashing: Τι συμβαίνει με τον αθλητισμό στη Σαουδική Αραβία αυτό το καλοκαίρι

Νωρίτερα αυτή την εβδομάδα, ένας σύλλογος της Σαουδικής Αραβίας φέρεται να προσέφερε στον Γάλλο σούπερ σταρ του ποδοσφαίρου Kιλιάν Μπαπέ το μεγαλύτερο συμβόλαιο στην ιστορία του αθλητισμού: 776 εκατομμύρια δολάρια για μία μόνο σεζόν. Ο Μπαπέ δεν είναι ένας οποιοσδήποτε σούπερ σταρ: Ήδη νικητής του Παγκοσμίου Κυπέλλου και μπαίνοντας στην ακμή του σε ηλικία μόλις 24 ετών, τον θέλουν οι πλουσιότεροι σύλλογοι του κόσμου και το όνομά του σπάνια έχει συνδεθεί στο παρελθόν με μετακίνηση στο πρωτάθλημα της Σαουδικής Αραβίας. Όμως το αραβικό κράτος έχει ήδη υπογράψει άλλους σπουδαίους ποδοσφαιριστές -κυρίως τον πολυβραβευμένο Κριστιάνο Ρονάλντο– και έκανε προσπάθεια να προσελκύσει και τον Αργεντινό θρύλο Λιονέλ Μέσι μόλις πριν από λίγες εβδομάδες.

Η αλλαγή είναι σαφώς σε εξέλιξη και οι τολμηρές κινήσεις είναι εμβληματικές της ήπιας ισχύος που η Σαουδική Αραβία επιδιώκει να αγοράσει με τις βαθιές της τσέπες.

Οι αθλητικές επενδύσεις της χώρας προωθούνται από το κρατικό ταμείο πλούτου της, το Ταμείο Δημοσίων Επενδύσεων (PIF), του οποίου προεδρεύει ο πρίγκιπας διάδοχος Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν. Από το 2016, το PIF έχει αναλάβει να ηγηθεί μιας αναμόρφωσης της οικονομίας της Σαουδικής Αραβίας, ώστε να απομακρυνθεί η χώρα από την εξάρτησή της από το πετρέλαιο. Οι προτεραιότητες περιλαμβάνουν τον απεξάρτηση των Σαουδαράβων πολιτών από τα κρατικά επιδόματα και την προσέλκυση άμεσων ξένων επενδύσεων. Οι προσπάθειες αυτές αποτελούν μέρος του μεγάλου σχεδίου της Σαουδικής Αραβίας και του Μπιν Σαλμάν, γνωστού ως Όραμα 2030, για τον εκσυγχρονισμό της χώρας. «Οι Σαουδάραβες εμπλέκονται σε έναν σημαντικό πολιτιστικό και οικονομικό μετασχηματισμό της χώρας τους», λέει ο Bernard Haykel, καθηγητής Εγγύς Ανατολής στο Πανεπιστήμιο Princeton, ο οποίος έχει συναντηθεί με τον πρίγκιπα διάδοχο.

Μετά την εντολή του Μπιν Σαλμάν, ακολούθησε μια σειρά αθλητικών επενδύσεων υψηλού προφίλ. Φέτος το καλοκαίρι, το ποδοσφαιρικό πρωτάθλημα της χώρας προχώρησε σε ένα όργιο μεταγραφών, το οποίο, αν το δει κανείς στο πλαίσιο άλλων συναλλαγών, έχει ξεκινήσει εδώ και χρόνια. Η νεοσύστατη επιχείρηση γκολφ LIV, η οποία εμφανίστηκε στο προσκήνιο το 2022 με πρωτοφανείς αμοιβές για μεγάλα αστέρια όπως ο Phil Mickelson, σόκαρε τον αθλητικό κόσμο -και το αμερικανικό Κογκρέσο- συνάπτοντας νωρίτερα φέτος συμφωνία για συγχώνευση με το PGA Tour. Και το 2021, ένας επενδυτικός όμιλος που σχετίζεται με τη Σαουδική Αραβία αναστάτωσε το Ηνωμένο Βασίλειο εξαγοράζοντας την ιστορική ομάδα Newcastle United. Η Amanda Staveley, η Βρετανίδα επιχειρηματίας που ηγήθηκε της συμφωνίας της Newcastle, αποκαλύφθηκε ότι εμπλέκεται τουλάχιστον έμμεσα στις διαπραγματεύσεις LIV/PGA από τα μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που αποκαλύφθηκαν από έρευνα της Γερουσίας.

Αυτές οι επενδύσεις έχουν προκαλέσει δυσαρέσκεια μεταξύ των αξιωματούχων της λίγκας, του Τύπου, ακόμη και ορισμένων παικτών – αν και όχι όλων. Μέρος αυτής της αρχικής πικρίας έχει έκτοτε μετατραπεί σε παραίτηση από τη νέα πραγματικότητα στο επιχειρηματικό πεδίο του αθλητισμού.

«Ο αθλητισμός είναι το μεγαλύτερο μέρος της ποπ κουλτούρας, επειδή τόσοι πολλοί αθλητές περνούν στην εμπορική σφαίρα», λέει ο Jules Boykoff, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Pacific, στο Όρεγκον, ο οποίος μελετά την πολιτική του αθλητισμού. «Οι οπαδοί επενδύουν τόσο πολύ από την ενέργειά τους, από τον εαυτό τους, από την ταυτότητά τους στον αθλητισμό. Είναι απλώς ένας τρόπος άμεσης σύνδεσης με μια υπάρχουσα βάση οπαδών που επιτρέπει το ιδεολογικό μανουβράρισμα για το οποίο είναι γνωστό το sportswashing».

Η συζήτηση για το sportswashing

Το sportswashing είναι ένας όρος που αναφέρεται σε μια χώρα που εκμεταλλεύεται την αγάπη του κοινού για τον αθλητισμό για να ξεπλύνει τη δική της κακή φήμη. «Το πνεύμα του sportswashing είναι να προσπαθήσει κανείς να σβήσει την αρνητική εικόνα του παρελθόντος και να την αντικαταστήσει με ένα πιο θετικό χαμογελαστό, αθλητικό πρόσωπο», λέει ο Boykoff.

Όταν το LIV Golf εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη σκηνή ως αντίπαλος του καθιερωμένου PGA Tour, χώρισε ουσιαστικά το άθλημα στα δύο. Το νέο πρωτάθλημα προσέλκυσε τους παίκτες του PGA με την υπόσχεση τεράστιων, εγγυημένων πληρωμών. Το καθιερωμένο PGA Tour απαγόρευσε αμέσως τους παίκτες αυτούς. Ωστόσο, η PGA έκανε μια στροφή τον Ιούνιο, όταν, μετά από μυστικές διαπραγματεύσεις που ορισμένα μέλη του διοικητικού της συμβουλίου φέρονται να μην γνώριζαν, τα δύο πρωταθλήματα ενώθηκαν. Ο Yasir Al-Rumayyan, διοικητής της PIF, πρόκειται να γίνει πρόεδρος του νέου συνδυασμένου πρωταθλήματος γκολφ.

Ο Haykel είδε μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση για την είσοδο της χώρας στο γκολφ. «Προσπαθούν να προσελκύσουν άμεσες ξένες επενδύσεις», λέει ο Haykel. «Πολλοί πολύ πλούσιοι άνθρωποι παίζουν γκολφ. Αυτός ήταν λοιπόν ένας λόγος για την εν λόγω κίνηση».

Αυτό το καλοκαίρι, οι επενδύσεις της Σαουδικής Αραβίας αποδιοργάνωσαν ένα άλλο παγκόσμιο άθλημα: το ποδόσφαιρο. Αφότου ο Κριστιάνο Ρονάλντο εντάχθηκε στην ομάδα Αλ-Νασρ που εδρεύει στο Ριάντ τον Δεκέμβριο του 2022 με συμβόλαιο αξίας 200 εκατομμυρίων δολαρίων τη σεζόν, ακολούθησε μια σειρά άλλων διάσημων παικτών με πολλά χρήματα. Ο σύλλογος Αλ-Ιτιχάντ της Τζέντα υπέγραψε το γαλλικό δίδυμο Καρίμ Μπενζεμά – σημερινός κάτοχος του υψηλότερου ατομικού βραβείου του ποδοσφαίρου, της Χρυσής Μπάλας – και Ενγκολό Καντέ, με ετήσιες αποδοχές άνω των 100 εκατομμυρίων δολαρίων ο καθένας. Μετά από αυτούς τους δύο ακολουθούν άλλοι παίκτες από τα κορυφαία πρωταθλήματα της Ευρώπης – μερικοί από τους οποίους βρίσκονται ακόμη στην ακμή τους και θα μπορούσαν να συνεχίσουν να αγωνίζονται στο υψηλότερο επίπεδο, καθώς και άλλοι μικρότεροι παίκτες που προσελκύστηκαν από τις αμοιβές που προηγουμένως προορίζονταν μόνο για τους σούπερ σταρ.

Ο Μπαπέ, ο οποίος αγωνίζεται στην Παρί Σεν Ζερμέν, φαίνεται ότι επιθυμεί να παραμείνει στη Γαλλία αντί να μετακομίσει στη Σαουδική Αραβία, αφού σύμφωνα με πληροφορίες δεν συναντήθηκε καν με εκπροσώπους της Αλ Χιλάλ, της ομάδας που ενδιαφερόταν γι’ αυτόν.

Η Αλ-Νασρ και η Αλ-Ιτιχάντ είναι μεταξύ των τεσσάρων συλλόγων, μαζί με την Aλ Χιλάλ και την Αλ-Αχλί, που έχουν αναληφθεί από την PIF μέσα από την εθνικοποίηση, ουσιαστικά, των ομάδων, όπως αναφέρουν οι New York Times. Η συντονισμένη προσπάθεια μιας ενιαίας οικονομικής οντότητας με πολλές ομάδες είναι ασυνήθιστη εκτός του αμερικανικού αθλητισμού, ο οποίος λειτουργεί με ένα μοντέλο στο οποίο το πρωτάθλημα είναι ιδιοκτήτης των ομάδων και οι μεμονωμένοι «ιδιοκτήτες» είναι τεχνικά κάτοχοι δικαιωμάτων «franchise». Αλλά αυτή δεν είναι η πρώτη προσπάθεια εισαγωγής ενός μοντέλου franchise στο ποδόσφαιρο: Μια Super League που περιελάμβανε πολλούς από τους πλουσιότερους συλλόγους από το Ηνωμένο Βασίλειο και την ηπειρωτική Ευρώπη – αρκετοί από τους οποίους ανήκαν σε Αμερικανούς επιχειρηματίες – προσπάθησε για λίγο να αυτονομηθεί, προτού καταρρεύσει κάτω από το κύμα διαμαρτυρίας των οπαδών. Κανείς δεν προέβλεψε τότε ότι μια Super League θα μπορούσε να αναδυθεί στην έρημο.

Η συντονισμένη προσπάθεια των ποδοσφαιρικών μεταγραφών του φετινού καλοκαιριού χρησιμεύει ως αντανάκλαση του κεντρικού ρόλου που διαδραματίζει η PIF στη διαμόρφωση του πολιτιστικού μετασχηματισμού της χώρας. «Η PIF είναι η καρδιά όλων αυτών των σχεδίων», λέει η Sara Bazoobandi, συνεργάτης του Ινστιτούτου Αραβικών Κρατών του Κόλπου στην Ουάσινγκτον, η οποία συνέγραψε ένα έγγραφο σχετικά με την εξέλιξη της PIF υπό τον Μπιν Σαλμάν.

Παρά το γεγονός ότι ο αθλητισμός και η ψυχαγωγία αντιπροσωπεύουν μόλις το 1,6% των συνολικών επενδύσεων της PIF, σύμφωνα με την ετήσια έκθεσή της για το 2021, είναι ζωτικής σημασίας για την προσπάθεια της χώρας να επαναπροσδιορίσει το όνομά της στον κόσμο και ίσως ακόμη περισσότερο στους ίδιους τους πολίτες της. Το ποδόσφαιρο, ειδικότερα, διαδραματίζει βασικό ρόλο στην εθνική συνείδηση της Σαουδικής Αραβίας, σύμφωνα με τον Haykel. «Αυτό που θέλουν να κάνουν είναι να μετακινήσουν τον πληθυσμό τους, ο οποίος είναι ήδη τρελός για το ποδόσφαιρο, μακριά από μια συγκεκριμένη φονταμενταλιστική εκδοχή του Ισλάμ ως πηγή νομιμοποίησης και ταυτότητας και να επικεντρωθούν στη σαουδαραβική ταυτότητα», λέει. «Και το ποδόσφαιρο και ο αθλητισμός είναι εξαιρετικά σημαντικά σε αυτή την προσπάθεια».

Ορισμένοι από τους εμπειρογνώμονες με τους οποίους μίλησε το Fortune προσπάθησαν να διαφοροποιήσουν τον τρόπο με τον οποίο αυτές οι αθλητικές επενδύσεις γίνονται αντιληπτές στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Στην πραγματικότητα, ορισμένοι είναι επιφυλακτικοί ως προς το αν προορίζονται για το διεθνές κοινό.

«Νομίζω ότι οι λόγοι είναι κυρίως εγχώριοι», λέει ο Haykel, εξηγώντας το κίνητρο της Σαουδικής Αραβίας να επενδύσει στον αθλητισμό, «και όχι απαραίτητα διεθνείς, με την έννοια της προσέλκυσης ενός συγκεκριμένου φιλελεύθερου ακροατηρίου στη Δύση, ή για να κρυφτούν από το ιστορικό τους για τα ανθρώπινα δικαιώματα- επειδή το ιστορικό τους για τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι τρομερό και όλοι το γνωρίζουν. Πρόκειται για αυταρχικά καθεστώτα».

Το 2018, η Σαουδική Αραβία βρέθηκε στο στόχαστρο όλου του κόσμου και υπέστη κυρώσεις από τις ΗΠΑ για τη δολοφονία του δημοσιογράφου της Washington Post, Τζαμάλ Κασόγκι. Μια έκθεση των μυστικών υπηρεσιών της CIA το 2021 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο Μπιν Σαλμάν πιθανόν ενέκρινε τη δολοφονία.

Ο Boykoff, ωστόσο, λέει ότι το sportswashing για το εγχώριο κοινό παραμένει sportswashing, παρ’ όλα αυτά. «Αυτό είναι ένα πράγμα που νιώθω ότι διαφεύγει από πολλούς ανθρώπους, αλλά είναι απολύτως κρίσιμο για την κατανόηση του sportswashing: το εγχώριο κοινό», λέει. «Δεν αφορά τόσο εμένα και εσάς».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ TOP 10: 

• Αυτά είναι τα 10 δημοφιλέστερα αθλητικά brands
• Λιονέλ Μέσι: 10 γεγονότα που δεν γνωρίζατε για τον πρωταγωνιστή του Παγκοσμίου Κυπέλλου