Τα παθήματα των ακραίων καιρικών φαινομένων που δεν έγιναν μαθήματα

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι καιρικές συνθήκες που ίσχυσαν στη Χαλκιδική το βράδυ της 10ης Ιουλίου ήταν ακραίες. Όπως επίσης και ότι για ένα σύντομο χρονικό διάστημα έφτασαν σε πρωτοφανή ένταση.

Μόνο που αυτό ακριβώς είναι η κλιματική αλλαγή. Δεν είναι – προς το παρόν – κάποια αποκαλυπτική καταστροφή, όμως είναι το γεγονός ότι τα ακραία καιρικά φαινόμενα ξεσπούν πιο συχνά και με μεγαλύτερη ένταση σε σχέση με το παρελθόν, παράλληλα φυσικά με την αργή αλλά σταθερή καταγραφή φαινομένων όπως η αύξηση της μέσης στάθμης των θαλασσών.

Και αυτό είναι κάτι που το γνωρίζουμε. Γνωρίζουμε δηλαδή ότι είναι πιο πιθανά τα μεγάλα μπουρίνια, οι απότομες και διαρκείς καταιγίδες που οδηγούν σε πλημμύρες, οι χαλαζοπτώσεις και οι τοπικά μεγάλοι χιονιάδες, όπως και οι καύσωνες.

Και όταν ξέρουμε ότι κάτι που μπορεί να θέσει σε διακινδύνευση ζωές ανθρώπων, όπως και υποδομές και σπίτια, είναι πιθανό, τότε πρέπει να πάρουμε μέτρα. Τότε είναι που ξεκινά η δουλειά της πολιτικής προστασίας.

Μόνο που στην Ελλάδα όχι μόνο έχουμε συνηθίσει να θεωρούμε ότι η πολιτική προστασία λειτουργεί κυρίως ως μηχανισμός αντιμετώπισης των συνεπειών μιας καταστροφής αλλά και ούτε καν προσπαθούμε να πάρουμε μαθήματα από τις προηγούμενες καταστροφές.

Την ίδια στιγμή, παρατηρούμε τη χώρα μας να μην πρωτοστατεί στην ανάγκη να γίνουν τα βήματα μετάβασης προς πιο καθαρές μορφές ενέργειας και στον περιορισμό της χρήσης ορυκτών καυσίμων και η κλιματική αλλαγή είχε μάλλον διακοσμητικό χαρακτήρα στην προεκλογική εκστρατεία.

Τα μαθήματα που δεν πήραμε από το Μάτι

Η τραγωδία στο Μάτι ανέδειξε δύο βασικά προβλήματα. Το ένα ήταν ότι η κλιματική αλλαγή τροποποιεί άρδην τους όρους με τους οποίους εξελίσσονται φυσικές καταστροφές όπως οι δασικές πυρκαγιές και μπορεί να διαμορφώσει εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες, που απαιτούν πρόβλεψη και προετοιμασία για ακόμη πιο ακραίες περιπτώσεις.

Το δεύτερο ήταν ότι ειδικά σε περιοχές μεγάλης συγκέντρωσης πληθυσμού παίζει τεράστιο ρόλο η δυνατότητα άμεσης και έγκαιρης πληροφόρησης για επικείμενο κίνδυνο, ώστε είτε να ληφθούν μέτρα προστασίας είτε να υπάρξει έγκαιρη απομάκρυνση από την περιοχή.

Η απουσία προετοιμασίας για αυτό το ενδεχόμενο αποτυπώθηκε και στην αδυναμία έγκαιρης συνειδητοποίησης του κινδύνου από τη συγκεκριμένη περιοχή και φυσικά στην απουσία σχεδίου εκκένωσης της συγκεκριμένης περιοχής με αποτέλεσμα τον εγκλωβισμό των θυμάτων.

Ένα χρόνο μετά εξακολουθούν επί της ουσίας να μην έχουν γίνει αυτά τα βήματα και αυτό αυξάνει τους κινδύνους.

Τα όρια ενός μοντέλου ανάπτυξης και δόμησης

Η Χαλκιδική είναι από τις πιο βαριά αναπτυγμένες τουριστικές περιοχές της χώρας προσελκύοντας ένα πολύ μεγάλο αριθμό επισκεπτών και από την Ελλάδα και από το εξωτερικό. Αυτό εκ των πραγμάτων έχει οδηγήσει σε μια άναρχη τουριστική ανάπτυξη, που όπως γνωρίζουμε και από άλλες περιοχές της χώρας έχει διάφορα προβλήματα: υπερσυγκέντρωση καταλυμάτων, άναρχη και σε κάποιες περιπτώσεις αυθαίρετη δόμηση, συνύπαρξη κτισμάτων, κάμπινγκ, οχημάτων, παραθεριστών.

Την ίδια ώρα αρκετά συχνά διάφορες εγκαταστάσεις και υποδομές είναι πρόχειρες, δεν έχουν ακριβώς άδεια (άραγε πόσα στέγαστρα και πόσες πέργκολες έχουν πάρει την προβλεπόμενη από μια έκταση και πάνω άδεια;) και σίγουρα στο σχεδιασμό τους δεν έχουν ληφθεί υπόψη τους παράμετροι που αφορούν ακραίες καιρικές συνθήκες.

Σε όλα αυτά προστίθενται προβλήματα που συναντάμε και σε πολλές άλλες περιοχές της Ελλάδας όπως είναι οι επιπτώσεις προηγούμενων πυρκαγιών ή κακή διαχείριση ρεμάτων σε μια εποχή που οι πλημμύρες είναι πιο συχνές.

Όλα αυτά, όμως, την κρίσιμη στιγμή μπορούν να αποβούν μοιραία.

Την ίδια ώρα εξακολουθεί να καθυστερεί η υλοποίηση αναγκαίων βημάτων για τη διαμόρφωση σύγχρονων υποδομών πολιτικής προστασίας.

Όπως είπαμε και πιο πάνω μία από τις βασικές πλευρές της σύγχρονης πολιτικής προστασίας είναι η δυνατότητα ενημέρωσης όλου του συχνά ετερόκλητου (και σε κάποιες περιπτώσεις πολυεθνικού) πληθυσμού που βρίσκεται σε μια περιοχή, είτε για να προειδοποιηθεί για επικείμενα επικίνδυνα φαινόμενα, είτε για να λάβει οδηγίες σε περίπτωση ενεργοποίησης σχεδίου εκκένωσης.

Η παραδοσιακή ενημέρωση από την τηλεόραση και το ραδιόφωνο έχει αποδειχτεί ότι δεν επαρκεί και η λύση είναι η αξιοποίηση του διαδικτύου. Υπάρχει η δυνατότητα το σύστημα 112, να μη λειτουργεί μόνο ως μηχανισμός κλήσης για βοήθεια σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, αλλά και ως μηχανισμός αποστολής μηνυμάτων. Μάλιστα, τα μηνύματα αυτά μπορούν να σταλούν εντοπισμένα σε όσες συσκευές κινητής τηλεφωνίας βρίσκονται σε μια συγκεκριμένη περιοχή και οι εταιρείες κινητής τηλεφωνίας διαθέτουν την απαραίτητη τεχνογνωσία.
Ωστόσο στην Ελλάδα, καθυστερεί χρόνια τώρα η ενεργοποίηση αυτού του συστήματος, παρότι συζητιέται χρόνια και παρότι είχε υπάρξει πρόοδος ως προς το σχεδιασμό του. Μάλιστα, μετά την τραγωδία στο Μάτι, όπου έλλειψε η ειδοποίηση κατοίκων και παραθεριστών, είχε υπάρξει δέσμευση να επιταχυνθεί η ενεργοποίησή του. Τελικά, μόλις τώρα θα γίνει η πρώτη πιλοτική δοκιμή του, σύμφωνα με ανακοίνωση του αρμόδιου υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης.

Ένα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο χώρος της πολιτικής προστασίας διεθνώς είναι η ανάγκη διακρατικής συνεργασίας για τη βοήθεια σε περιπτώσεις μεγάλων φυσικών καταστροφών, καθώς συχνά χώρες διαπιστώνουν ότι τα μέσα που διαθέτουν δεν είναι επαρκή από μία κλίμακα και πάνω.

Σε αυτό το πλαίσιο η Ελλάδα συμμετέχει στο RescEU, έναν ευρωπαϊκό μηχανισμό με στόχο την ύπαρξη εφεδρικών ικανοτήτων πολιτικής προστασίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, όπως δασοπυροσβεστικά αεροσκάφη, ειδικές αντλίες νερού, ομάδες έρευνας και διάσωσης σε αστικό περιβάλλον, κινητά νοσοκομεία και ιατρικές ομάδες έκτακτης ανάγκης. Οι εφεδρείες αυτές θα συμπληρώνουν τα εθνικά μέσα και θα τελούν υπό τη διαχείριση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, προκειμένου να παρέχουν στήριξη σε χώρες που έχουν πληγεί από καταστροφές, όπως πλημμύρες, δασικές πυρκαγιές, σεισμοί και επιδημίες.

Η νέα νομοθεσία του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας με την οποία προβλέπεται η δημιουργία του RescEU, προβλέπει αγορά νέων μέσων από κοινού με την Ευρ. Επιτροπή, όπου το 80-90% της δαπάνης αγοράς θα συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Ωστόσο, στη μεταβατική περίοδο μέχρι την 1η Ιανουαρίου 2025 μέχρις ότου βρεθούν τα επιπλέον και χρηματοδοτημένα από την ΕΕ μέσα ιδίως εναέριας πυρόσβεσης, οι χώρες-μέλη έπρεπε να συνεισφέρουν με δικά τους μέσα, με την ΕΕ να συνεισφέρει στο κόστος. Η Ελλάδα επικαλούμενη ότι έχει ελάχιστα επιχειρησιακά έτοιμα αεροπλάνα δασοπυρόσβεσης αρχικά ταλαντεύτηκε για τη συμμετοχή της και μόλις τον Ιούνιο ανακοινώθηκε ότι συμμετέχει με δύο αεροσκάφη τύπου Canadair CL-415.

Η σημασία της προετοιμασίας

Ένα από τα πράγματα που καταγράφηκαν στις αντιδράσεις γύρω από την τραγωδία στο Μάτι, ήταν ότι η πολιτική προστασία εντάσσεται σε ένα πυρήνα δικαιωμάτων που οι πολίτες θεωρούν αυτονόητα. Φάνηκε δηλαδή ότι οι πολίτες θεωρούν ότι ο πυρήνας της κρατικής λειτουργίας είναι πρώτα από όλα να εγγυάται τη ζωή και την ασφάλεια των κατοίκων της χώρα. Όταν δεν μπορεί να εκπληρώσει αυτή τη λειτουργία τότε η ανασφάλεια των πολιτών φτάνει σε οριακό σημείο.

Αυτό αποκτά ξεχωριστή σημασία και σήμερα. Δεν έχουμε πια το δικαίωμα να λέμε ότι δεν ξέραμε. Τα σημάδια για την ανάγκη αναβάθμισης της πολιτικής προστασίας και λήψης όλων των αναγκαίων μέτρων, άμεσων και μεσοπρόθεσμων, είναι περισσότερα παρά ποτέ και είναι μπροστά μας.