Τα «πλοκάμια» των ολιγαρχών

Σε συνομιλίες με την αντιπολίτευση με στόχο την εκτόνωση της κρίσης που επιβαρύνει την οικονομία της χώρας -η οποία είναι ήδη σε δεινή κατάσταση- θα προσέλθει σήμερα ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Βίκτορ Γιανουκόβιτς, ο οποίος βρίσκεται εδώ και τρεις εβδομάδες αντιμέτωπος με τις μαζικές διαδηλώσεις που ζητούν την παραίτησή του και την αναδίπλωση της κυβέρνησης ως προς την υπογραφή συμφωνίας συνεργασίας με την Ε.Ε.

«Τάσσομαι υπέρ των συνομιλιών, ώστε οι πολιτικοί, οι αρχές, η αντιπολίτευση… να καθίσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και να συμφωνήσουν σε κάτι για το οποίο να μπορούμε να είμαστε υπερήφανοι», δήλωσε σήμερα ο πλουσιότερος άνθρωπος στην Ουκρανία, Ρινάτ Αχμέτοφ.

Μπορεί να είναι απλώς ευχή. Μπορεί να είναι και σωστή εκτίμηση. Αλλά πολλοί αναλυτές στην Ευρώπη υποστηρίζουν ότι στην μάχη της Ουκρανίας, οι λεγόμενοι και «γκρίζοι καρδινάλιοι», οι ultra πλούσιοι πολίτες της χώρας, είναι έτοιμοι να εγκαταλείψουν το κυβερνητικό στρατόπεδο. Εάν οι απόψεις αυτές αποδειχθούν σωστές, η κίνηση δεν θα καθορίσει την τύχη μόνο της χώρας, αλλά και του προέδρου της.

Διαβάστε ακόμη: Η Ευρώπη διχάζει την Ουκρανία

Η γενική εκτίμηση είναι ότι οι ολιγάρχες συμβιώνουν αρμονικά με τον Γιανουκόβιτς, γράφει ο Άντερς Άσλουντ, του Ινστιτούτου Peterson στην ιστοσελίδα του BBC. Κι αρχικά αυτό ήταν αλήθεια, μέχρι που ο Γιανουκόβιτς, μετά την ανάληψη της Προεδρίας το 2010, άρχισε να συγκεντρώνει, εκτός από την εξουσία, και τον πλούτο στα χέρια των παιδιών του και των βασικών συνεργατών του. Ορισμένοι, λοιπόν, από τους μεγιστάνες που «επέζησαν», θεωρούν τώρα τον Πρόεδρο απειλή και έχουν αρχίσει να στρέφονται μεθοδικά εναντίον του.

Όταν ο Γιανουκόβιτς ορκίστηκε -σχολιάζει ο Άσλουντ- συγκρότησε ένα υπουργικό συμβούλιο που εκπροσωπούσε εννέα διαφορετικούς επιχειρηματικούς ομίλους. Αλλά μέσα σε τρία χρόνια οι διάφοροι ανασχηματισμοί στην κυβέρνηση άλλαξαν τις ισορροπίες. Ο αριθμός αυτών των «εκπροσώπων» των ολιγαρχών μειώθηκε σε δύο και η κυβέρνηση τώρα στελεχώνεται, κατά κύριο λόγο, από μια ομάδα νέων επιχειρηματιών, ως επί το πλείστον φίλων του μεγάλου του γιου, πρώην οδοντίατρου και νυν εκατομμυριούχου επιχειρηματία, Ολεκσάντρ, ο οποίος με  περιουσία 130 εκατομμυρίων δολαρίων, έχει καταφέρει, μέσα σε λίγα χρόνια, να μπει στη λίστα με τους 100 πλέον πλούσιους Ουκρανούς, αναλαμβάνοντας κυρίως εργολαβίες και συνάπτοντας συμβόλαια με το κράτος.

Αυτή η παρέα της εξουσίας είναι η αποκαλούμενη στην Ουκρανία, η «Οικογένεια». Παρότι δεν είναι σαφές τι ανήκει σε ποιόν και πολλοί πιστεύουν ότι τα πλούτη τα έχει καρπωθεί κυρίως η… εξ αίματος οικογένεια του Γιανουκόβιτς, οι νεαροί επιχειρηματίες που προέρχονται ως επί το πλείστον από την ανατολική επαρχία Ντόνετσκ, κατέχουν όλα τα οικονομικής φύσεως χαρτοφυλάκια και το πανίσχυρο υπουργείο Εσωτερικών, αλλά και θέσεις κλειδιά στα δικαστήρια, τις διωκτικές υπηρεσίες και την εφορία.

Κι όσοι από την «Οικογένεια» δεν συμμετέχουν στην κυβέρνηση, αποκτούν με κάποιο τρόπο τα μέσα, για να αγοράζουν τη μια επιχείρηση μετά την άλλη, αρπάζοντας με το «έτσι θέλω» τις «μπουκιές από το στόμα» των ολιγαρχών. Έτσι έχουν καταφέρει να επεκτείνουν την επιρροή τους στην παραδοσιακή βαριά βιομηχανία, τα μέσα ενημέρωσης και τις τράπεζες.

Γι’ αυτό και το  «νέο κύμα των διαδηλώσεων χρηματοδοτείται από ολιγάρχες», υποστηρίζει ο Βλαντίμιρ Καράσιοφ, διευθυντής του Ινστιτούτου Παγκόσμιας Στρατηγικής του Κιέβου. «Δεν θέλουν τον Πούτιν ή την τελωνειακή ένωση με τη Ρωσία και παράλληλα φοβούνται την “Οικογένεια”. Εάν κερδίσει ο Πούτιν, τότε όλη η εξουσία θα είναι στα χέρια της “Οικογένειας”».

Ωστόσο αρκετοί από αυτούς προτιμούν μέχρι στιγμής να μην αντιδράσουν ανοιχτά.

Διαβάστε ακόμη: Η πολιτική αστάθεια των αναπτυσσόμενων αγορών

Από τις προβεβλημένες εξαιρέσεις είναι ο «βασιλιάς της σοκολάτας» Πέτρο Ποροσένκο, ιδιοκτήτης της βιομηχανίας Roshen, που βρέθηκε στην πλατεία της Ανεξαρτησίας, πάνω στο βήμα, μαζί με τους ηγέτες της αντιπολίτευσης. Ήταν στην εμπροσθοφυλακή της «Πορτοκαλί Επανάστασης» το 2004 και το κανάλι του 5 TV κάλυψε τότε και καλύπτει και τώρα, εκτενώς τις κινητοποιήσεις. Εκτός του ότι αποδεικνύεται πολύ θαραλλέος -γράφει ο Άσλούντ- γεγονός είναι ότι οι επιχειρηματικές του δραστηριότητες βασίζονται περισσότερο στην ιδιωτική κατανάλωση, παρά στην αγαστή «συνεργασία» και τη συναλλαγή με το κράτος.

Οι σημαντικότεροι στον κύκλο των ολιγαρχών, οι Ρινάτ Αχμέτοφ και Ντμίτρο Φιρτάς, είναι πιο προσεκτικοί.

Ο Αχμέτοφ είναι ο πλουσιότερος όλων -με περιουσιακά στοιχεία 15,4 δισ. δολαρίων– και οι δικοί του άνθρωποι κατέχουν ακόμα έξι υπουργικά πόστα. Ο όμιλος του, που ελέγχει περισσότερες από 100 εταιρείες στη μεταλλουργία, τα ορυχεία, τις τηλεπικοινωνίες, τον τραπεζικό τομέα, την αγορά ακινήτων, τα μέσα ενημέρωσης, τις ασφάλειες και την ενέργεια, έχει σχεδόν διπλασιάσει τον αριθμό των υπαλλήλων του από 160.000 σε 300.000 κατά τη διάρκεια της προεδρίας Γιανουκόβιτς, αγοράζοντας κυρίως βιομηχανίες από άλλους εκατομμυριούχους συμπατριώτες του, αλλά και εταιρείες υποδομών από το κράτος.

Διαβάστε ακόμη: «Μονομαχία στο καναβάτσο» της Ουκρανίας

Ωστόσο, ο όμιλος του Αχμέτοφ έχει στην ιδιοκτησία του και βιομηχανίες μετάλλων σε ευρωπαïκές χώρες, επομένως οι εξαγωγές προς την Ε.Ε. είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωση του. Προσπαθώντας, λοιπόν, να εξισορροπίσει σε ένα επικίνδυνο περιβάλλον, ο όμιλος εξέδωσε ανακοίνωση μετά τις πρώτες διαδηλώσεις, τονίζοντας ότι «έχει συγκροτηθεί με βάση τις βασικές ευρωπαïκές αξίες», ότι μεταξύ των προτεραιοτήτων του είναι ο σεβασμός «στους κανόνες δικαίου, το δικαίωμα στην ιδιοκτησία, στην ελευθερία του λόγου και στην ατομική ελευθερία» και ότι «τάσσεται αναφανδόν κατά της βίας». Το μήνυμα ερμηνεύτηκε ως σαφής επίπληξη στον Πρόεδρο για την αποτυχία του να υπογράψει τη συμφωνία σύνδεσης με την Ευρώπη.

Ο Φιρτάς από την άλλη, ασχολείται με το εμπόριο του φυσικού αερίου και την χημική βιομηχανία και οι σχέσεις του με τον Γιανουκόβιτς δείχνουν ολοένα και πιο δύσκολες. Τον Δεκέμβριο του 2012, οι δικοί του άνθρωποι στην κυβέρνηση μπήκαν στο περιθώριο, με αποκορύφωμα την παραίτηση στα τέλη Νοεμβρίου του επιτελάρχη του Γιανουκόβιτς ως ένδειξη διαμαρτυρίας για τη βία κατά των διαδηλωτών, μια παραίτηση που, όμως, δεν έγινε δεκτή.

Ενδεικτικό του πόσο περίπλοκες έχουν γίνει οι σχέσεις μεταξύ των ολιγαρχών και με τον Πρόεδρο και με την αντιπολίτευση είναι το γεγονός ότι σχεδόν όλα τα τηλεοπτικά δίκτυα που τους ανήκουν κάλυψαν μέχρι τώρα τις διαδηλώσεις αρκετά αντικειμενικά. Και σε αυτά συμπεριλαμβάνονται και τα κανάλια τόσο του Αχμέτοφ (Ukraina) όσο και του Φιρτάς (Inter).

«Ο Γιανουκόβιτς βρίσκεται ακόμα στην εξουσία γιατί οι ολιγάρχες του το επιτρέπουν», εκτιμά ο Γιαν Τετσάου, διευθυντής του γραφείου των Βρυξελλών του Carnegie Endowment. «Εάν τον εγκαταλείψουν, έχει τελείωσει… Η τήρηση διακριτικών αποστάσεων από εκείνον είναι γιατί έκαναν τους υπολογισμούς τους και διαπίστωσαν ότι το επιχειρηματικό μοντέλο τους ταιριάζει καλύτερα με την Ε.Ε. παρά με τη Ρωσία».

Διαβάστε ακόμη: «Δεν επιβάλλουμε τίποτε σε κανέναν» δηλώνει ο Πούτιν