Τελειώνουν οι Έλληνες;
Του Γιώργου Καραγεώργου*
Έχοντας ολοκληρώσει τη στρατιωτική μου θητεία και όντας σε ηλικία γάμου, αρκετά συχνά με φίλους και γνωστούς θίγουμε το θέμα της οικογένειας.
Πώς έχει μετασχηματιστεί αυτός ο πρωτογενής φορέας κοινωνικοποίησης, πώς αλλάζει στο χρόνο και πώς βλέπουμε να εξελίσσεται μελλοντικά. Φυσικά όλα τα παραπάνω τα συνδέουμε -άνθρωποι της αγοράς γαρ- με τις κοινωνικές και οικονομικές τους προεκτάσεις και επιπτώσεις.
Αδιαμφισβήτητα η Ελλάδα χαρακτηρίζεται από ένα παραδοσιακό μοντέλο οικογένειας, όπως διαμορφώθηκε από τις ανάγκες των προγόνων μας που απασχολούνταν κυρίως στον πρωτογενή τομέα.
Κάθε οικογένεια ήταν μια μικρή μονάδα παραγωγής στην υποανάπτυκτη μετεπαναστατική Ελλάδα του 19ου αιώνα. Τα χωράφια και τα ζώα χρειάζονταν εργατικά χέρια για να καλλιεργηθούν, να συντηρηθούν και να δώσουν πολύτιμα προϊόντα και καρπούς. Οι οικογένειες είχαν πολλά παιδιά λοιπόν ώστε να επεκτείνουν τις δραστηριότητες τους και να αυξάνουν την παραγωγή τους.
Οι συνεχείς εντάσεις και οι αναταραχές στη γειτονιά μας, καθώς και η σοβαρή πολιτική αστάθεια της ελληνικής χερσονήσου, που διατηρήθηκε ουσιαστικά μέχρι και τον εμφύλιο πόλεμο, περιόρισαν τις ευκαιρίες της χώρας μας για ουσιαστικό οικονομικό μετασχηματισμό, διατηρώντας το μοντέλο του πρωτογενή τομέα μέχρι και τη δεκαετία του 70’.
Αν σε αυτά προσθέσουμε τη βρεφική θνησιμότητα που μάστιζε τον κόσμο τις προηγούμενες δεκαετίες και συνεπώς ωθούσε τα ζευγάρια σε περισσότερες γέννες αλλά και το θρησκευτικό συντηρητισμό, δε θα πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι μέχρι και η γενιά των παππούδων μας (είμαι 32) είχαν 5, 6 ή και 7 αδέρφια. Ο πληθυσμός αυξανόταν!
Και μετά ήρθε η αλλαγή!
Είναι πραγματικά αξιοσημείωτο ότι το ποσοστό γονιμότητας στην Ελλάδα, πέφτει κάτω από το κρίσιμο 2.00 το 1983. Λίγα χρόνια μετά την «αλλαγή» που έφερε η πολιτική ηγεσία της τότε εποχής!
Είναι γεγονός ότι στις δυτικές κοινωνίες, με αυξημένα κατά κεφαλήν εισοδήματα και υψηλό βιοτικό επίπεδο, παρατηρούνται χαμηλά ποσοστά γονιμότητας. Όσο πιο φτωχή, θρησκευόμενη και υποανάπτυκτη μια χωρά, τόσο πιο πολλές οι γεννήσεις.
Ίσως για τον παραπάνω λόγο, όταν ο μέσος Έλληνας πολίτης αύξησε το εισόδημα του, απομακρύνθηκε από την ανάγκη να κάνει παιδιά.
Με την παρέα έχουμε καταλήξει στο εξής συμπέρασμα:
Όσο τα εισοδήματα αυξάνονται, ο άνθρωπος φαίνεται να απολαμβάνει τη ζωή του περισσότερο. Οι φιλοδοξίες του μεγεθύνονται, οι επιλογές αυξάνονται και οι καταναλωτικές του ανάγκες αποκτούν μεγαλύτερη σημασία. Κυνηγάει πολύ περισσότερο την ικανοποίηση του σε προσωπικό επίπεδο, αποσυνδέοντας τη από τη δημιουργία οικογένειας. Γίνεται εγωιστής.
Είναι τρομακτική η σκέψη να στερηθείς το ταξίδι στη Βραζιλία για να μείνεις άυπνος από το κλάμα του μωρού σου.
Είναι μεγάλη θυσία να πουλήσεις το διθέσιο και να πάρεις station wagon για να χωράει η οικογένεια.
Όπως και είναι άδικο μια γυναίκα να θυσιάσει την καριέρα της και να αφοσιωθεί στη μητρότητα.
Πολλοί θα διαφωνήσουν με την παραπάνω θέση, και θα υποστηρίξουν ότι αιτία της υπογεννητικότητας στην Ελλάδα, είναι η βαθιά κρίση που πλήγωσε τη χώρα μας και έκοψε τα φτερά μιας ολόκληρης γενιάς.
Τα δεδομένα δείχνουν μια άλλη πραγματικότητα όμως, που δε συνάδει με τα παραπάνω.
Από το σύνολο των χωρών με υψηλό βιοτικό επίπεδό σχεδόν καμία δε διατηρεί ποσοστό γονιμότητας πάνω από 2.00 και ο χάρτης το δείχνει ξεκάθαρα.
Ο πληθυσμός αυξάνεται όχι λόγω γεννήσεων, αλλά λόγω αύξησης του προσδόκιμου ζωής.
Καταλήγει κανείς λοιπόν στο συμπέρασμα, ότι το δημογραφικό δεν είναι ένα «ελληνικό» πρόβλημα, ούτε απόρροια της οικονομικής κρίσης.
Είναι ένα διεθνές ζήτημα των δυτικών (και δυνάμει δυτικής νοοτροπίας) κοινωνιών. Και φαίνεται πως θα παραμείνει.
Όσο ο άνθρωπος βελτιώνει την ποιότητα ζωής του στρέφεται σε ένα πιο προσωποκεντρικό μοντέλο ικανοποίησης και αναζήτησης νοήματος.
Καριέρα και κοινωνική ζωή μπαίνουν στο επίκεντρο.
Αμφισβητεί και σνομπάρει τον ίδιο το θεσμό που τον έφερε στη ζωή. Την οικογένεια. Και απομακρύνεται από την ιδέα να δημιουργήσει μία.
Βέβαια και οι οικονομικές επιπτώσεις φαντάζουν δυστοπικές. Με την δημογραφική πυραμίδα ανεστραμμένη, η παραγωγικότητα των νέων γενεών πρέπει να εκτοξευθεί για να συντηρήσει τις προηγούμενες γενιές. Τα φάρμακα θα είναι αναπόσπαστο μέρος της ζωής μας και τα γηροκομεία φαίνεται να αποτελούν την επένδυση του μέλλοντος.
Ένα άλλο ζήτημα οικονομικής φύσης που φέρνει το δημογραφικό είναι αυτό της έλλειψης καινοτομίας. Όσο το κεφάλαιο συσσωρεύεται σε ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας, είναι πιο δύσκολο να διατεθεί σε projects ριζοσπαστικά, επαναστατικά και ριψοκίνδυνα. Projects που μπορεί να αλλάξουν τον πλανήτη και να επαναπροσδιορίσουν τις καταναλωτικές μας συνήθειες. Το αντίθετο, ίσως να προσπαθούν να βάζουν εμπόδια και υπέρμετρους κανονισμούς σε τέτοια εγχειρήματα προκειμένου να προστατέψουν τα κεκτημένα τους. (Μήπως θυμίζει Ευρώπη η παραπάνω παράγραφος;)
Καταλήγοντας, το δημογραφικό είναι ένα πρόβλημα για τη διεθνή κοινότητα. Ένα πρόβλημα αθόρυβο και είναι δύσκολο να το εντοπίσει κάνεις και να το βιώσει στην καθημερινότητά του. Ένα πρόβλημα που αν παραμείνει θα αλλάξει τον κόσμο όπως τον ξέρουμε σήμερα.
Χρειάζονται λύσεις ριζικές, προτού ο οικογενειάρχης γίνει επάγγελμα…
*Ο Γιώργος Καραγεώργος είναι Head of Representative Office στην Ελλάδα, Freedom Finance Europe Ltd
