Τελικά το Ταμείο Ανάκαμψης δεν είναι τόσο «πράσινο» όσο θα θέλαμε
Μια νέα έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου (ΕΕΣ) θέτει σοβαρές αμφιβολίες για την πραγματική συμβολή του Ταμείου Ανάκαμψης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΜΑΑ) στην κλιματική δράση και την πράσινη μετάβαση. Το ΜΑΑ, κεντρικός πυλώνας της στρατηγικής της ΕΕ για την ανάκαμψη από την πανδημία, προβλέπει ότι τουλάχιστον το 37% των κονδυλίων του θα διατεθεί σε μέτρα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Ωστόσο, σύμφωνα με την έκθεση του ΕΕΣ, η πραγματική συμβολή του ενδέχεται να έχει υπερεκτιμηθεί κατά 34,5 δισ. ευρώ.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρει ότι έως τον Φεβρουάριο του 2024, το 42,5% των κονδυλίων του ΜΑΑ, ποσού 275 δις. ευρώ, είχε διατεθεί για την επίτευξη των κλιματικών στόχων της ΕΕ. Παρόλα αυτά, η νέα έκθεση του ΕΕΣ αμφισβητεί την ακρίβεια αυτών των στοιχείων, επισημαίνοντας αδυναμίες στα κριτήρια αξιολόγησης και στις αναφορές δαπανών. Το ΕΕΣ τονίζει ότι πολλά από τα μέτρα που είχαν χαρακτηριστεί ως «πράσινα» δεν πληρούν τελικά τα κριτήρια για μια πραγματικά φιλική προς το περιβάλλον πολιτική.
Ένα από τα βασικά προβλήματα που εντόπισε το ΕΕΣ είναι η ασάφεια στη διαχείριση των κονδυλίων. Ο ΜΑΑ χρηματοδοτείται με βάση τα ορόσημα και τους στόχους που επιτυγχάνονται, αντί των πραγματικών δαπανών. Αυτή η προσέγγιση, σε συνδυασμό με το πιεστικό χρονοδιάγραμμα για την υλοποίηση του μηχανισμού, θέτει υπό αμφισβήτηση την αποτελεσματικότητα της χρηματοδότησης για την πράσινη μετάβαση.
Η Joëlle Elvinger, μέλος του ΕΕΣ και αρμόδια για την έκθεση, δήλωσε: «Ο ΜΑΑ αποτελεί μια πολύ σημαντική επένδυση για την ΕΕ και αναμένεται να επιταχύνει την εκπλήρωση των κλιματικών στόχων. Ωστόσο, οι τρέχουσες εκτιμήσεις βασίζονται σε δεδομένα που ενδέχεται να είναι ανακριβή, με αποτέλεσμα μεγάλη ασάφεια ως προς το πραγματικό ποσό που διατίθεται για την πράσινη μετάβαση».
Επιπλέον, το ΕΕΣ επισημαίνει ότι η μέθοδος που χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση της κλιματικής συνεισφοράς των μέτρων περιλαμβάνει μαθηματικούς συντελεστές που ενδέχεται να μην αντικατοπτρίζουν την πραγματική επίδραση των έργων. Στην πράξη, ορισμένα έργα που είχαν χαρακτηριστεί ως «πράσινα» δεν συνδέονται άμεσα με την πράσινη μετάβαση. Για παράδειγμα, μέτρα βελτίωσης της διαχείρισης υδάτων, που έχουν χαρακτηριστεί ως «κλιματικά σημαντικά», έχουν επενδυθεί σε τεχνολογίες πληροφορικής, αποδεικνύοντας την ανάγκη για αυστηρότερη αξιολόγηση.
Τι συμβαίνει στην Ελλάδα
Η έρευνα κάλυψε την περίοδο από την έγκριση του κανονισμού για τον ΜΑΑ το 2021 έως τον Φεβρουάριο του 2024. Προκειμένου να εξετάσει το ΕΕΣ τη διαδικασία σχεδιασμού και την υλοποίηση των μέτρων για την πράσινη μετάβαση που περιλαμβάνονται στα ΣΑΑ, επέλεξε τέσσερα κράτη μέλη για επιτόπιες επισκέψεις: την Ελλάδα, την Κροατία, την Πορτογαλία και τη Σλοβακία. Στην Ελλάδα ένα μέτρο που αφορά επιχειρηματικά πάρκα, αναφέρεται στην έρευνα του ΕΕΣ, διαιρέθηκε σε υπομέτρα για επενδύσεις στην ηλιακή ενέργεια, τη διαχείριση των υδάτων, τη συλλογή λυμάτων κ.λπ. Το τελικό ορόσημο για την ολοκλήρωση της κατασκευής του συνόλου των επιλεγέντων έργων δεν αναφέρει κανένα από τα εν λόγω υπομέτρα.
Όμως δεν είναι το μόνο πρόβλημα που εντοπίζει το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο. Άλλο παράδειγμα είναι η απουσία εκτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων
Στην Ελλάδα, ένα μέτρο αποσκοπεί στην κατασκευή νέου υδροηλεκτρικού σταθμού αντλησιοταμίευσης. Το εν λόγω είδος αποθήκευσης ενέργειας έχει το μεγαλύτερο εύρος ισχύος και τη μεγαλύτερη διάρκεια ζωής σε σύγκριση με τους συσσωρευτές και τα συστήματα αποθήκευσης υδρογόνου. Όμως, είναι λιγότερο περιβαλλοντικά βιώσιμο καθώς συμβάλλει στην απώλεια υδρόβιας βιοποικιλότητας που δεν αξιολογήθηκε για το εν λόγω μέτρο και δεν προσδιορίστηκαν μέτρα μετριασμού.
Ένα ακόμη μέτρο που δεν «τραβάει» αφορά την ηλεκτροκίνηση, και τη χρηματοδότηση σημείων φόρτισης, που είχε λάβει, έως τον Ιανουάριο του 2024, μόνον 171 αιτήσεις. Ο αριθμός αυτός αντιπροσωπεύει το 2,7% της τελικής τιμής- στόχου, γεγονός που καταδεικνύει το χαμηλό ενδιαφέρον των τελικών αποδεκτών για συμμετοχή στη δράση. Ομοίως, μόνον το 6% του προβλεφθέντος αριθμού ταξί αντικαθίσταται από ηλεκτρικά οχήματα. Προκειμένου να αυξηθεί το ενδιαφέρον για το μέτρο, οι εθνικές αρχές αύξησαν τη στήριξη για την αντικατάσταση των παλαιών ταξί και παρέτειναν την προθεσμία υποβολής αιτήσεων από τους δικαιούχους.
Για να αντιμετωπιστούν όλες οι στρεβλώσεις το ΕΕΣ προτείνει την ενίσχυση των ελέγχων και τη διασφάλιση ότι οι δαπάνες συνδέονται άμεσα με τους κλιματικούς στόχους. Συστήνει, επίσης, τη συγκέντρωση και δημοσίευση αναλυτικών στοιχείων σχετικά με το σύνολο των δαπανών για την πράσινη μετάβαση, ώστε να επιτευχθεί μεγαλύτερη διαφάνεια και αξιοπιστία στο μέλλον.
Σημειώνεται ότι ο μηχανισμός ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΜΑΑ) είναι η ειδική δέσμη χρηματοδότησης ύψους 700 δις. ευρώ που διατέθηκε από την ΕΕ μετά την πανδημία. Αποτελείται από έναν συνδυασμό δανείων και επιχορηγήσεων. Τα κράτη μέλη που επωφελούνται από τα κονδύλια αυτά προσδιορίζουν, στα σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας που υποβάλλουν, τα ορόσημα που πρέπει να επιτευχθούν και το εκτιμώμενο κόστος των μέτρων. Κατά το στάδιο του προγραμματισμού, τουλάχιστον το 37% της χρηματοδότησης πρέπει να διατεθεί για δράσεις σχετικές με το κλίμα, συμβάλλοντας στον στόχο της ΕΕ για μηδενικές καθαρές εκπομπές αερίων θερμοκηπίου έως το 2050.
