Τεράστια απειλή για το κοινωνικό κράτος η νέα, πολεμική οικονομία της ΕΕ

Σε ένα δυσοίωνο μελλοντικό σκηνικό, όπου το κράτος πρόνοιας έχει αντικατασταθεί από μια άνευ προηγουμένου στρατιωτικοποιημένη οικονομία, μας μεταφέρει ο γνωστός αρθρογράφος των Financial Times, Janan Ganesh.

Ο Ganesh ξεκινά με μια ιστορική αναδρομή στην άλλοτε ισχυρή καγκελάριο της Γερμανίας, Angela Merkel.

«Σε μια σπάνια δήλωσή της που άντεξε στον χρόνο, η πρώην καγκελάριος είχε εκφράσει την ανησυχία της για το γεγονός ότι η Ευρώπη, ενώ αντιπροσώπευε το 7% του παγκόσμιου πληθυσμού και το ένα τέταρτο της παγκόσμιας οικονομίας, κατανάλωνε το μισό των κοινωνικών δαπανών. Παρότι τα ποσοστά αυτά έχουν μεταβληθεί ελαφρώς τα τελευταία 13 χρόνια, η ουσία της παρατήρησής της παραμένει αναλλοίωτη – και η σημασία της έχει μάλιστα ενισχυθεί».

Ο αρθρογράφος θέτει καίρια ερωτήματα: «Σήμερα, δεν διακυβεύεται απλώς ο ευρωπαϊκός τρόπος ζωής, αλλά η ίδια η ασφάλεια των πολιτών. Πώς θα χρηματοδοτηθεί μια αμυντικά ισχυρότερη Ευρώπη αν όχι μέσω της μείωσης των κοινωνικών παροχών;

Θα μπορούσε να γίνει μέσω δανεισμού; Ωστόσο, η πρόσφατη αντίδραση των επενδυτών απέναντι στο χρέος της Βρετανίας και της Γαλλίας δείχνει πόσο δύσκολο είναι κάτι τέτοιο. Σε χώρες όπως η Ιταλία, όπου το δημόσιο χρέος έχει φτάσει ή ξεπεράσει το εθνικό ΑΕΠ, η κατάσταση είναι ακόμη πιο περίπλοκη.

Μια εναλλακτική λύση θα μπορούσε να είναι η ‘ευρωπαϊκοποίηση’ του χρέους – ένα σενάριο όπου η Γερμανία θα δανείζεται περισσότερα για να χρηματοδοτήσει την αμυντική ενίσχυση άλλων κρατών. Ωστόσο, ακόμη και η σκέψη μιας τέτοιας συμφωνίας φαίνεται μη ρεαλιστική, τουλάχιστον σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα. Και δεδομένου ότι η Ρωσία έχει κάθε λόγο να δράσει πριν η Ευρώπη καταφέρει να εξοπλιστεί επαρκώς, ο χρόνος είναι κρίσιμος παράγοντας».

Η άλλη επιλογή θα ήταν η αύξηση της φορολογίας, αλλά και αυτή έχει σημαντικά εμπόδια. Σε μια ήδη στασιμη ευρωπαϊκή οικονομία, μια τέτοια κίνηση θα μπορούσε να επιδεινώσει την κατάσταση. Και επιπλέον, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι οι ψηφοφόροι θα δέχονταν πιο εύκολα τους αυξημένους φόρους από ό,τι τις περικοπές κοινωνικών δαπανών.

Το κοινωνικό κράτος σε αμφισβήτηση

Ο Ganesh, αφού επισημαίνει την υπαρξιακή κρίση που αντιμετωπίζει η ΕΕ, στρέφεται ενάντια στο κοινωνικό κράτος, το οποίο χαρακτηρίζει ως μια κατάκτηση της μεταπολεμικής Ευρώπης που δεν μπορεί πλέον να θεωρείται δεδομένη.

«Όσοι έχουν ζήσει ολόκληρη τη ζωή τους στην Ευρώπη μπορεί να πιστεύουν ότι το ισχυρό κοινωνικό κράτος ήταν ανέκαθεν δεδομένο. Στην πραγματικότητα, προέκυψε λόγω μιας σειράς εξαιρετικών συνθηκών του 20ού αιώνα, οι οποίες πλέον δεν ισχύουν.

Η αμερικανική στρατιωτική παρουσία στην Ευρώπη, μέσω του ΝΑΤΟ, επέτρεψε στις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να διοχετεύουν περισσότερους πόρους στις κοινωνικές παροχές αντί για την άμυνα. Επιπλέον, κατά τις δεκαετίες της μεταπολεμικής άνθησης, η Ευρώπη είχε ελάχιστο ανταγωνισμό από χώρες όπως η Κίνα ή η Ινδία, οι οποίες ενσωματώθηκαν δυναμικά στην παγκόσμια οικονομία μόνο μετά τη δεκαετία του 1990».

Άλλος σημαντικός παράγοντας ήταν η ηλικιακή σύνθεση του πληθυσμού. «Το 1972, μόνο το 13% των Βρετανών ήταν άνω των 65 ετών. Σήμερα, το ποσοστό αυτό πλησιάζει το 20%, ενώ η ίδια τάση παρατηρείται σε Γαλλία και Γερμανία. Καθώς οι δημογραφικές εξελίξεις συνεχίζονται, οι συντάξεις και οι δαπάνες για την υγειονομική περίθαλψη επιβαρύνουν ολοένα και περισσότερο τις δημόσιες οικονομίες».

Το ερώτημα που τίθεται είναι σαφές: πώς μπορεί να διατηρηθεί ένα τόσο δαπανηρό κοινωνικό κράτος, τη στιγμή που η Ευρώπη πρέπει να θωρακιστεί αμυντικά;

Ο Ganesh υποστηρίζει ότι οι κυβερνήσεις θα βρεθούν αντιμέτωπες με σκληρές αποφάσεις. Εάν οι περικοπές στις κοινωνικές παροχές αποδειχθούν πολιτικά αδύνατες λόγω της δύναμης των ηλικιωμένων ψηφοφόρων, τότε οι μειώσεις θα πρέπει να γίνουν σε άλλους τομείς – ακόμη και σε παραγωγικές δαπάνες.

Το μόνο βέβαιο είναι πως το ευρωπαϊκό κοινωνικό κράτος δεν μπορεί να παραμείνει ως έχει: «Δεν θα εξαφανιστεί, αλλά θα πρέπει να συρρικνωθεί σε σημείο που να προκαλέσει δυσφορία».

Ευρώπη και Αμερική: Καθρέφτες μιας νέας πραγματικότητας

Καθώς η Ευρώπη αναγκάζεται να επανεξοπλιστεί και να μειώσει τις κοινωνικές δαπάνες, ίσως αρχίσει να μοιάζει περισσότερο με τις Ηνωμένες Πολιτείες – όχι ως κομμάτι μιας ενιαίας Δύσης, αλλά ως μια αντανακλαστική εικόνα της.

Ο Ganesh κλείνει το άρθρο του με μια σκέψη που μπορεί να θεωρηθεί τόσο ειρωνική όσο και δυσοίωνη: «Αν οι συνθήκες δεν ήταν τόσο κρίσιμες, αυτή η αντιστροφή ρόλων ανάμεσα στην Ευρώπη και την Αμερική θα μπορούσε να προκαλέσει ένα πικρό χαμόγελο».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ:

• Business Monitor: Η στρατηγική αναγκαιότητα του ESG και το μεγάλο κοινωνικό αποτύπωμα του ΚΠΙΣΝ
• Ποια είναι η φθηνότερη χώρα για να ζει κανείς στην ΕΕ
• DOGE: Η διακυβέρνηση του Έλον Μασκ και το ρίσκο της «δημιουργικής καταστροφής»