Τέσσερα χρόνια capital controls- Τα σημαντικότερα γεγονότα ενός «οικονομικού εφιάλτη»
Μετά από μια περίοδο τεσσάρων ετών, η Ελλάδα βγαίνει την 1η Σεπτεμβρίου από το καθεστώς των κεφαλαιακών περιορισμών. O πρωθυπουργός ανακοίνωσε από το βήμα της Βουλής την πλήρη άρση των capital controls. Ο Kυριάκος Μητσοτάκης ανέφερε ότι η προγραμματική δέσμευση της κυβέρνησης υλοποιείται νωρίτερα, σε συνεννόηση με την Τράπεζα της Ελλάδος προκειμένου να υπάρξει ομαλότητα στην κίνηση κεφαλαίων. Mε την καθολική άρση των capital controls απελευθερώνονται συναλλαγές προσώπων και επιχειρήσεων με το εξωτερικό, γεγονός που εκτιμάται ότι θα δώσει ώθηση στην αναπτυξιακή πορεία της οικονομίας.
Η επιβολή των περιορισμών στην ανάληψη μετρητών και τη μεταφορά κεφαλαίων έγινε στις 29/6/2015, δύο 24ωρα μετά το διάγγελμα του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα το βράδυ της Παρασκευής 26 Ιουνίου σχετικά με τη διενέργεια του δημοψηφίσματος.
Είχαν προηγηθεί μήνες αβεβαιότητας, με την Ελλάδα να βρίσκεται εκτός προγράμματος προσαρμογής, με τον κίνδυνο του Grexit προ των πυλών και εκροές καταθέσεων 45 δισ. ευρώ από τον Δεκέμβριο του 2014 μέχρι τα τέλη Ιουνίου του 2015. Επισημαίνεται ότι είχε προηγηθεί και η προειδοποίηση της ΕΚΤ προς την κυβέρνηση για συμφωνία. Συγκεκριμένα, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα διατήρησε αμετάβλητο στα 80,2 δισ. ευρώ το όριο της γραμμής χρηματοδότησης για τις ελληνικές τράπεζες μέσω του μηχανισμού έκτακτης ρευστότητας ELA. Η απόφαση της ΕΚΤ είχε ερμηνευτεί ως ένα ακόμα ηχηρό μήνυμα προς την ελληνική πλευρά για την ανάγκη ολοκλήρωσης των διαπραγματεύσεων, χωρίς ωστόσο η απόφαση να πυροδοτεί άμεσες εξελίξεις.
Προκειμένου να σταματήσει η αιμορραγία των καταθέσεων, με Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου επιβλήθηκαν τα capital controls, το βράδυ της Κυριακής 28 Ιουνίου 2015, με ισχύ από τη Δευτέρα 29 Ιουνίου. Οι τράπεζες έκλεισαν και παρέμειναν κλειστές μέχρι τις 20 Ιουλίου (και το Χρηματιστήριο Αθηνών παρέμεινε κλειστό ως τις 3 Αυγούστου). Με μια λακωνική δήλωση στο BBC, ο τότε υπουργός οικονομικών Γιάννης Βαρουφάκης έκανε γνωστό ότι «η κυβέρνηση θα εξετάσει στη διάρκεια της νύχτας την επιβολή κεφαλαιακών ελέγχων και το κλείσιμο των τραπεζών αύριο Δευτέρα».
Η αντίδραση των Ελλήνων άγγιξε τα όρια του πανικού σε πολλές περιπτώσεις, κάτι που διαπιστώθηκε από τις ουρές στα μηχανήματα αυτόματης ανάληψης των τραπεζικών καταστημάτων (ATMs). Μάλιστα, εκτιμάται ότι μέχρι να τεθεί το πλαφόν της ανάληψης στα 60 ευρώ, τη Δευτέρα, είχε εκρεύσει από τις τράπεζες περί το 1 δισ. ευρώ.
Οι τράπεζες προσέφυγαν για την άντληση ρευστότητας στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, με τον δανεισμό τους από τον Μηχανισμό Έκτακτης Παροχής Ρευστότητας (ELA) να προσεγγίζει στο διάστημα των επομένων μηνών τα 90 δισ. ευρώ.
Με την επιβολή των capital controls οι πολίτες δεν μπορούσαν να πάρουν από τις τράπεζες περισσότερα από 60 ευρώ την ημέρα. Αν μία ημέρα δεν εισέπρατταν το ποσό, δεν είχαν το δικαίωμα να λάβουν την επομένη το διπλάσιο. Επίσης δεν μπορούσαν να μεταφέρουν χρήματα στο εξωτερικό, να αγοράζουν μετοχές, ομόλογα ή αμοιβαία κεφάλαια, να ανοίξουν νέους τραπεζικούς λογαριασμούς, να πραγματοποιήσουν από καταστήματα του εξωτερικού ηλεκτρονικές αγορές έργων τέχνης, κοσμημάτων, ειδών ένδυσης, υπόδησης, οικιακού εξοπλισμού, ηλεκτρονικών ειδών, καλλυντικών κ.ά. Παράλληλα, δεν επιτρεπόταν καμίας μορφής μεταφορά κεφαλαίων στο εξωτερικό, ενώ οι περισσότερες εμπορικές συναλλαγές έπρεπε να λάβουν την έγκριση της Επιτροπής Έγκρισης Τραπεζικών Συναλλαγών της ΤτΕ.
Σταδιακά και από τον Ιούλιο του 2015 με σειρά υπουργικών και κανονιστικών αποφάσεων άρχισε να μειώνεται η αυστηρότητα του μέτρου. Στις 29 του μηνός και αφού είχε επέλθει η συμφωνία μεταξύ του πρωθυπουργού και της Ε.Ε. στη Σύνοδο Κορυφής, το υπουργείο Οικονομικών ανακοίνωσε ότι καταθέτες και συνταξιούχοι θα μπορούσαν οποιαδήποτε ημέρα και στιγμή της εβδομάδας να «σηκώνουν» σωρευτικά το ποσό των 420 ευρώ. Ακόμη επιτράπηκε η μεταφορά 2.000 ευρώ ανά φυσικό πρόσωπο και ανά ταξίδι στο εξωτερικό.
Επίσης επιτράπηκε η αποστολή στο εξωτερικό (π.χ. σε φοιτητή) έως και 500 ευρώ μηνιαίως, τον Σεπτέμβριο η ανάληψη έως και του 10% των κεφαλαίων που εισήχθησαν από το εξωτερικό, ενώ έγινε και μερική άρση των capital controls σε ό,τι αφορούσε τις τοποθετήσεις σε αμοιβαία κεφάλαια εξωτερικού.
Τον Δεκέμβριο του 2015 άρθηκαν επίσης οι περιορισμοί στις χρηματιστηριακές συναλλαγές.
Στις αρχές του 2016 αυξήθηκε το όριο από τα 500 ευρώ στα 1.000 ευρώ για τη μεταφορά χρημάτων στο εξωτερικό χωρίς δικαιολογητικά, επιτράπηκε η μερική αποπληρωμή δανείων, το άνοιγμα λογαριασμών για την καταβολή προνοιακών κυρίως επιδομάτων, ενώ δόθηκε και η δυνατότητα πρόωρης εξόφλησης δανείου προς τις τράπεζες εάν τα χρήματα προέρχονταν από το εξωτερικό ή εάν η αποπληρωμή γινόταν στο πλαίσιο αγοραπωλησίας ακινήτου. Οι επιχειρηματίες μπορούσαν να στείλουν στο εξωτερικό έως 20.000 ευρώ (από 10.000 ευρώ) την ημέρα ανά πελάτη.
Με νέα απόφαση τον Ιούλιο του 2016 οι καταθέτες μπορούσαν πλέον να λαμβάνουν ανά 15νθήμερο 840 ευρώ, αντί για 420 ευρώ την εβδομάδα. Αυξήθηκε από 10% σε 30% το ποσοστό του ποσού που μπορούσε να λάβει κάποιος από χρήματα που προέρχονταν από το εξωτερικό, δόθηκε η δυνατότητα πρόωρης εξόφλησης του συνόλου του δανείου. Για τους επιχειρηματίες αυξήθηκε το όριο των ημερήσιων συναλλαγών με το εξωτερικό ανά πελάτη, από 20.000 στις 30.000 ευρώ.
Τον Αύγουστο του 2017, το όριο αναλήψεων αυξήθηκε στα 1.800 ευρώ, το ποσοστό ανάληψης από λογαριασμό εξωτερικού ανήλθε στο 50%, ενώ το όριο για τη μεταφορά χρημάτων στο εξωτερικό χωρίς δικαιολογητικά αυξήθηκε από τα 1.000 στα 2.000 ευρώ.
Εν συνεχεία, τον Νοέμβριο του 2017 επιτράπηκε εκ νέου το άνοιγμα των λογαριασμών από φυσικά πρόσωπα και η δυνατότητα ανάληψης από λογαριασμό του εξωτερικού, του 100% του ποσού.
Τον Φεβρουάριο του 2018 το όριο αναλήψεων ορίστηκε στα 2.800 ευρώ μηνιαίως.
Τον Ιούνιο του 2018 το όριο ανάληψης μετρητών αυξήθηκε περαιτέρω, στα 5.000 ευρώ μηνιαίως, ανήλθε στα 4.000 (από τα 2.000) ευρώ το όριο για τη μεταφορά ποσών στο εξωτερικό και στις 3.000 ευρώ (από 2.300) το ποσό που δικαιούνταν κάποιος να μεταφέρει ανά ταξίδι στο εξωτερικό.
Τέλος, από την 1η Οκτωβρίου 2018 άρθηκαν οι κεφαλαιακοί περιορισμοί και επιτρέπονται χωρίς περιορισμό ποσού οι κάθε μορφής αναλήψεις μετρητών από κατάστημα ή από ATM από τις τράπεζες στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένων των αναλήψεων με χρήση πιστωτικών και προπληρωμένων καρτών που έχουν εκδοθεί από πιστωτικά ιδρύματα που λειτουργούν στην Ελλάδα.
Αναφορικά με τις μεταφορές κεφαλαίων στο εξωτερικό, επιτράπηκε:
– Η μεταφορά κεφαλαίων από λογαριασμούς που τηρούνται σε αλλοδαπή τράπεζα σε λογαριασμό που τηρείται σε τράπεζα που λειτουργεί στην Ελλάδα.
– Η μεταφορά μετρητών εκτός Ελλάδος για ποσό έως 10.000 ευρώ ( ή ισόποσο σε ξένο νόμισμα), ανά φυσικό πρόσωπο και ανά ταξίδι στο εξωτερικό.
– Η μεταφορά στο εξωτερικό κερδών και μερισμάτων από επενδύσεις στην Ελλάδα, εφόσον τα κεφάλαια για την επένδυση στην Ελλάδα έχουν μεταφερθεί από την αλλοδαπή με έμβασμα σε λογαριασμό του επενδυτή/δικαιούχου που τηρείται σε τράπεζα που λειτουργεί στην Ελλάδα.
– Η αποδοχή και εκτέλεση εντολών μεταφοράς κεφαλαίων προς το εξωτερικό από τράπεζες μέχρι του ποσού των 4.000 ευρώ, ανά κωδικό πελάτη (Customer ID) και ανά ημερολογιακό δίμηνο.
– Οι συναλλαγές νομικών προσώπων ή επιτηδευματιών προς το εξωτερικό στο πλαίσιο των επιχειρηματικών τους δραστηριοτήτων, μέχρι τις 100.000 ευρώ η καθεμία, ανά ημέρα, ανά πελάτη και κατόπιν προσκόμισης των σχετικών τιμολογίων και λοιπών παραστατικών και δικαιολογητικών.
– Οι συναλλαγές φυσικών προσώπων για σοβαρούς λόγους υγείας ή εξαιρετικούς κοινωνικούς λόγους και αφορούν εκτέλεση πληρωμών προς το εξωτερικό ή ανάληψη μετρητών, επιτράπηκαν με την προσκόμιση των απαραίτητων δικαιολογητικών στην τράπεζα και με μηνιαίο όριο 2.000 ευρώ ανά φυσικό πρόσωπο.
– Η πίστωση ποσών από το εξωτερικό στον τραπεζικό λογαριασμό του πελάτη επιτράπηκε να μπορούν να μεταφερθούν εκ νέου στο εξωτερικό στο σύνολό τους. Επίσης, επιτράπηκε η ανάληψή τους σε μετρητά.
– Επιτράπηκε επίσης, η μεταφορά κεφαλαίων εκτός Ελλάδος από τραπεζικό ίδρυμα για αγορά χρηματοπιστωτικών μέσων.
Με το εύρος χαλάρωσης των κεφαλαιακών περιορισμών την 1η Οκτωβρίου 2018, στην πράξη απέμενε μόνο ένας περιορισμός: η αλλαγή θεματοφυλακής τίτλων (στην πράξη η μεταφορά τίτλων στο εξωτερικό).
Σημειώνεται ότι το κόστος των capital controls για την ελληνική οικονομία πλήρωσαν οι επιχειρήσεις (και δη οι μικρομεσαίες που βίωσαν πολλαπλασιαστικά τα λουκέτα) που είδαν τη ρευστότητά τους να μειώνεται, τις εμπορικές τους συναλλαγές να γίνονται σε μικρότερη κλίμακα, με αυξημένο κόστος, γραφειοκρατία και δυσπιστία από τους εμπορικούς εταίρους.
Απόρροια των capital controls ήταν οι ανακεφαλαιοποιήσεις των ελληνικών τραπεζών που πλήρωσαν οι Έλληνες φορολογούμενοι, καθώς και η απαξίωση των μετοχών του Χρηματιστηρίου Αθηνών.
Μοναδική θετική παρενέργεια των κεφαλαιακών περιορισμών ήταν η μεγάλη αύξηση των ηλεκτρονικών συναλλαγών, με κατακόρυφη αύξηση στη χρήση του «πλαστικού» χρήματος και στην εγκατάσταση POS στις επιχειρήσεις. Πράγματι, η αξία των συναλλαγών με κάρτες ως ποσοστό του ΑΕΠ αυξήθηκε από 5% το 2015 σε 12,1% το 2017 (από τα 8,9 δισ. ευρώ το 2015 στα 21,5 δισ. ευρώ το 2017), προσεγγίζοντας το μέσο όρο της Ευρωζώνης (14,8%), ενώ ο αριθμός των συναλλαγών με πλαστικό χρήμα ανήλθε από τα 88 εκατ. το 2014 στα 505,1 εκατ. το 2017, δηλαδή σχεδόν εξαπλασιάστηκε.
Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί πως η επιβολή capital controls παγκοσμίως γίνεται ένα όλο και πιο συχνό φαινόμενο. Συγκεκριμένα, τα τελευταία χρόνια περισσότερες από δέκα οικονομίες είχαν τη σχετική εμπειρία. Στη λίστα συμπεριλαμβάνονται η Κύπρος, όπου οι κεφαλαιακοί περιορισμοί ίσχυσαν για δύο χρόνια, η Ισλανδία όπου διήρκεσαν επτά ολόκληρα χρόνια, αλλά και η Αργεντινή (κράτησαν τέσσερα χρόνια), το Μεξικό, η Ταϊλάνδη, η Ινδονησία, η Μαλαισία, ο Ισημερινός.
Μαξίμου: Επιστροφή στην κανονικότητα με την πλήρη άρση των capital controls
Επιστροφή στην κανονικότητα τιτλοφορούν κυβερνητικές πηγές την πλήρη άρση των capital controls. Tονίζουν πως «η κυβέρνηση Μητσοτάκη, συνεπής στις προγραμματικές δεσμεύσεις της, υλοποίησε σήμερα ακόμα μία από αυτές, νωρίτερα από το χρονοδιάγραμμα που η ίδια είχε θέσει. Διά του οικονομικού της επιτελείου, προχώρησε στην πλήρη άρση των κεφαλαιακών περιορισμών, σε συνεργασία με την Τράπεζα της Ελλάδος και με την σύμφωνη γνώμη της Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών και της Ένωσης Συνεταιριστικών Τραπεζών Ελλάδος».
Οι ίδιες πηγές προσθέτουν πως «αξίζει να σημειωθεί ότι η προοπτική της πολιτικής αλλαγής προεκλογικά, αλλά κυρίως το αποτέλεσμα των εκλογών της 7ης Ιουλίου αποκατέστησαν την εμπιστοσύνη στην ελληνική οικονομία και στο τραπεζικό μας σύστημα. Όπως, άλλωστε, αποδεικνύεται από τα εξαιρετικά χαμηλά επιτόκια στις τελευταίες δημοπρασίες εντόκων γραμματίων, και από το γεγονός ότι δανειστήκαμε από τις αγορές μέσω επταετούς ομολόγου 2,5 δισ. με ιστορικά χαμηλό επιτόκιο 1,9%. Ενώ, τόσο η Τράπεζα Πειραιώς όσο και Εθνική Τράπεζα απέκτησαν φθηνότερη πρόσβαση στις αγορές για τη χρηματοδότησή τους.
