Θα προκαλέσουν τα υψηλά επιτόκια καταστροφική κρίση χρέους;
Στο ερώτημα αν τα υψηλά επιτόκια θα προκαλέσουν κρίση χρέους η οποία θα φέρει δημοσιονομική καταστροφή απαντά ο διακεκριμένος οικονομολόγος James Galbraith, έχοντας ως όρο αναφοράς τον συντάκτη των Financial Times, Martin Wolf.
Όπως αναφέρει, το φάσμα της «καταστροφής του δημόσιου χρέους» αποτελεί βασικό λόγο για έντονες συζητήσεις αλλά και βερμπαλισμούς στην αγορά ομολόγων. Η ουσία των επιχειρημάτων του είναι ότι, δεδομένου ότι οι λόγοι χρέους προς ΑΕΠ είναι υψηλοί και οι αρχές ανησυχούν, «οι δημοσιονομικές κρίσεις» με τη μορφή αθέτησης χρέους ή πληθωρισμού αναπόφευκτα θα κάνουν την εμφάνισή τους. Και αυτό σημαίνει ότι κάτι πρέπει να γίνει.
«Παρότι ο Wolf δεν το λέει ρητά, αναμένονται επώδυνες δημοσιονομικές επιλογές» μεταφέρει ο Galbraith, προσθέτοντας: «Για να ενισχύσει το επιχείρημά του, ο Wolf επανεξετάζει μια εξίσωση που σχετίζεται με τα πραγματικά (προσαρμοσμένα στον πληθωρισμό) επιτόκια, τους πραγματικούς ρυθμούς ανάπτυξης, το «πρωτογενές» δημοσιονομικό έλλειμμα ή πλεόνασμα (αφαιρουμένων των πληρωμών τόκων για το δημόσιο χρέος) και τον λόγο χρέους προς ΑΕΠ. Είναι μια οικεία μέθοδος, που πρωτοπαρουσιάστηκε σε έγγραφο εργασίας της δεκαετίας του 1980 από τον Olivier Blanchard και στη συνέχεια στο MIT».
Δεν αρέσουν οι εκρήξεις
Σύμφωνα με τον Galbraith, επειδή σε κανέναν δεν αρέσουν οι εκρήξεις, ας συμφωνήσουμε με τον Wolf ότι «το πιο σημαντικό είναι ότι το χρέος δεν πρέπει να αυξάνεται… εκρηκτικά». Ας συνομολογήσουμε επίσης ότι «συγκεκριμένο ποσοστό χρέους δεν μπορεί να οριστεί ως μη βιώσιμο». Το δεύτερο σημείο αφορά την Carmen M. Reinhart και τον Kenneth Rogoff, αμφότερους του Χάρβαρντ, των οποίων το κάποτε περιβόητο όριο χρέους (90%) έχει ξεπεραστεί εδώ και πολύ καιρό σε πολλές χώρες χωρίς να ανατινάξει τίποτα.
Τα προβλήματα ξεκινούν με τον ισχυρισμό του Wolf ότι «όσο υψηλότερος είναι ο λόγος χρέος προς ΑΕΠ και όσο πιο γρήγορα αυξηθεί, τόσο λιγότερο βιώσιμο είναι το χρέος».
Σύμφωνα με τον Galbraith, παρότι η δεύτερη υπό όρους ρήτρα είναι κυκλική, η πρώτη είναι λανθασμένη. Υπό κανονικές συνθήκες, όσο υψηλότερος είναι ο αρχικός λόγος του χρέους προς το ΑΕΠ, τόσο πιο βιώσιμο θα είναι το χρέος. Στις μεγάλες, πλούσιες χώρες, για τις οποίες γράφει ο Wolf, είναι φυσιολογικό το μέσο πραγματικό επιτόκιο του δημόσιου χρέους –το ασφαλέστερο περιουσιακό στοιχείο– να είναι χαμηλότερο από τον ρυθμό της πραγματικής οικονομικής ανάπτυξης. Πιο συγκεκριμένα, είναι φυσιολογικό το ονομαστικό επιτόκιο να είναι χαμηλότερο από τον ονομαστικό ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ (πραγματική ανάπτυξη συν πληθωρισμός). Δεδομένης της κανονικής σχέσης του επιτοκίου με την ανάπτυξη, ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ μειώνεται περισσότερο εάν το πρωτογενές απόθεμα χρέους είναι μεγαλύτερο.
Έτσι, υπό κανονικές συνθήκες, το συμβατό με σταθερό λόγο χρέους προς ΑΕΠ πρωτογενές έλλειμμα (όχι πλεόνασμα) γίνεται μεγαλύτερο με μεγαλύτερο λόγο χρέους προς ΑΕΠ. Εν προκειμένω η πρόταση ότι ένας υψηλός λόγος χρέους προς ΑΕΠ είναι αναγκαστικά πιο εκρηκτικός από έναν χαμηλότερο μπορεί να φαίνεται διαισθητικά σωστή αλλά είναι ψευδής. Η ιστορία και η πρόσφατη εμπειρία το επιβεβαιώνουν.
Για παράδειγμα, το χρέος των ΗΠΑ κορυφώθηκε περίπου στο 119% του ΑΕΠ το 1946 και στη συνέχεια μειώθηκε για 35 χρόνια, παρά τους μεγάλους πολέμους στην Κορέα και το Βιετνάμ, τις φορολογικές περικοπές Kennedy-Johnson και την Κεϋνσιανή Επανάσταση. Αφού έφτασε στο χαμηλό περίπου 30% του ΑΕΠ γύρω στο 1981, το χρέος αυξήθηκε γρήγορα λόγω ύφεσης, φορολογικών περικοπών και υψηλότερων στρατιωτικών δαπανών – αν και χωρίς καταστροφή χρέους. Κορυφώθηκε ξανά στο 127% κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19. Τρία χρόνια αργότερα, μειώνεται στο 119%, παρά τα πολύ μεγάλα ελλείμματα. «Αν ο Wolf είχε δίκιο για τις συνέπειες ενός υψηλού σημείου εκκίνησης, αυτό δεν θα είχε συμβεί» αναφέρει ο Galbraith συμπληρώνοντας: Τα ελλείμματα και οι υψηλοί δείκτες χρέους προς ΑΕΠ δεν είναι πρόβλημα.
Τι έχει σημασία
Αυτό που έχει σημασία είναι η διαφορά μεταξύ του επιτοκίου και του ρυθμού ανάπτυξης. Επί πολλά χρόνια, το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κογκρέσου των ΗΠΑ προέβλεπε τακτικά ότι τα υψηλά επιτόκια και οι χαμηλοί ρυθμοί ανάπτυξης θα οδηγούσαν σε έκρηξη χρέους. Αλλά αυτές οι προβλέψεις αποδεικνύοντα πάντα λανθασμένες – μέχρι που η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ άρχισε να αυξάνει τα επιτόκια πέρυσι. Αλλά τώρα, «τόσο ο Wolf όσο και ο Blanchard προειδοποιούν ότι θα μπορούσαμε να βρεθούμε αντιμέτωποι με υψηλά επιτόκια για μεγάλο χρονικό διάστημα» λέει Galbraith.
Γιατί αυτό; Όσον αφορά τα επιτόκια, λέει ο Αμερικανός οικονομολόγος, ο Wolf έχει δίκιο ότι «οι υψηλότερες μακροπρόθεσμες προσδοκίες για τον πληθωρισμό δεν μπορούν να ευθύνονται σε απόλυτο βαθμό για την άνοδο των ονομαστικών αποδόσεων». Αυτό το συμπέρασμα αντικατοπτρίζει τη δικαιωμένη πλέον άποψη ότι οι πρόσφατες αυξήσεις τιμών ήταν παροδικές. Αλλά, σύμφωνα με τον Galbraith ο Wolf παραθέτει μια φράση που καταφέρνει να είναι και λογική και γεμάτη ανοησίες: «Αυτό καθιστά την ανοδική μετατόπιση των πραγματικών επιτοκίων ισορροπίας ή πιο αυστηρή νομισματική πολιτική ως εξηγήσεις». Στην πραγματικότητα, η νομισματική αυστηροποίηση είναι η μοναδική εξήγηση.
Τι –ή μάλλον ποιος– κρατά το επιτόκιο σε υψηλά επίπεδα; Ο Wolf ξέρει πολύ καλά: Ο πρόεδρος της Fed Jerome Powell και οι ομόλογοί του στην Ευρώπη. Δεδομένου ότι ο Wolf γνωρίζει ότι οι κεντρικοί τραπεζίτες μπορούν να μειώσουν τα επιτόκια όποτε θέλουν, αντισταθμίζει, σωστά, την «πιθανότητα… ότι τα επιτόκια θα αυξηθούν με τα επίπεδα του χρέους». Για να εξηγήσει όσα λέει χρησιμοποιεί την Ιταλία ως παράδειγμα, όπου το πρωτογενές έλλειμμα ήταν χαμηλό, αλλά λαμβάνει «τιμωρία για προηγούμενες ασυδοσίες». Σημειώνει ότι η Ιαπωνία, με τη μεγαλειώδη αναλογία χρέους προς ΑΕΠ, είναι «η εξαίρεση» στα υψηλά επιτόκια, αν και σίγουρα γνωρίζει ότι ένας νόμος με τέτοιες εξαιρέσεις δεν είναι καθόλου νόμος.
Εάν, όπως φοβάται ο Wolf, «τα πραγματικά επιτόκια μπορεί να παραμείνουν μόνιμα υψηλότερα από ό,τι ήταν παλιά», ο ένοχος είναι η νομισματική πολιτική και ο πραγματικός κίνδυνος δεν είναι οι χρεοκοπίες του δημόσιου χρέους των πλουσίων χωρών ή ο πληθωρισμός. Είναι η ύφεση, οι χρεοκοπίες και η ανεργία, μαζί με τον πληθωρισμό και τις χρεοκοπίες σε φτωχότερες χώρες των οποίων οι λόγοι χρέους προς ΑΕΠ είναι συνήθως πολύ χαμηλότεροι.
«Ο Wolf σίγουρα γνωρίζει ότι η κατάλληλη λύση είναι να μειωθούν τα επιτόκια από τις κεντρικές τράπεζες των πλούσιων χωρών. Ωστόσο, δεν θέλει να το πει. Φαίνεται να έχει παγιδευτεί» καταλήγει ο Galbraith.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ:
