Τι μπορεί να μάθει η Ελλάδα από το «φωτεινό» ψηφιακό παράδειγμα της Εσθονίας
Αν σας έλεγαν ότι μπορείτε να πραγματοποιήσετε οποιαδήποτε συναλλαγή με το Δημόσιο, η οποία θα ολοκληρωνόταν σε λίγα μόλις λεπτά, δεν θα απαιτούνταν φυσική παρουσία και δεν θα χρειαζόταν να ταλαιπωρηθείτε περιμένοντας για ώρες στην ουρά, χάνοντας για πολλοστή φορά την ψυχραιμία σας, σίγουρα θα νομίζατε ότι κάποιος σας κάνει πλάκα, καθώς στο μυαλό σας ελληνική πραγματικότητα δίχως τον παράγοντα γραφειοκρατία δεν υπάρχει. Κι όμως υπάρχει τρόπος το ελληνικό Κράτος να είναι αποτελεσματικό, να εξυπηρετεί σε χρόνο dt τους πολίτες του και να περιορίζει στο ελάχιστο τον παράγοντα γραφειοκρατία χάρη στην αξιοποίηση των νέων τεχνολογικών εργαλείων. Αν το έχουν καταφέρει άλλες χώρες γιατί όχι και εμείς;
Τόνοι μελανιού έχουν χυθεί για την περίπτωση της Εσθονίας, μια ευρωπαϊκή χώρα με πληθυσμό λιγότερο από 1.5 εκατομμύριο κατοίκους που έχει καταφέρει να βάλει τα … γυαλιά στις υπόλοιπες χώρες της Γηραιάς Ηπείρου, αφού η διακυβέρνησή της στηρίζεται εξ’ ολοκλήρου στην τεχνολογία. Όροι όπως «ψηφιακή κοινωνία» και «ηλεκτρονική διακυβέρνηση» περιγράφουν τον τρόπο λειτουργίας της και δείχνουν ότι όλες οι διαδικασίες, από τη συνταγογράφηση ενός φαρμάκου, την υπογραφή ενός νομικού εγγράφου, μέχρι το άνοιγμα εταιρείας, τη συνεδρίαση ενός Υπουργικού Συμβουλίου, αλλά και τη διεξαγωγή εθνικών εκλογών, μπορούν να γίνουν από τον καναπέ μας με το πάτημα ενός κουμπιού, κινούμενες στη λογική ότι ό χρόνος είναι χρήμα!
Μετά την πτώση της ΕΣΣΔ και την ανεξαρτητοποίησή της το 1991, η Εσθονία ήταν μια χώρα πάμπτωχη, η οποία ξεκινούσε από το μηδέν. Ο τότε πρωθυπουργός της χώρας, Μαρτ Λάαρ, αρνήθηκε την «προσφορά» του παλιού αναλογικού τηλεφωνικού συστήματος από τη Φινλανδία, δηλώνοντας ότι η χώρα θα χτίσει τη δική της ψηφιακή υποδομή. Μέχρι το 1998 όλα τα σχολεία της Εσθονίας είχαν σύνδεση στο Internet, το 2000 θεσμοθετήθηκε η πρόσβαση στο Διαδίκτυο ως ανθρώπινο δικαίωμα, ενώ από την ίδια χρονιά όλες οι κυβερνητικές αποφάσεις σταμάτησαν να αποτυπώνονται σε χαρτί, αλλά βρίσκονται ανηρτημένες στον κυβερνοχώρο. Μάλιστα, το 2001 αναπτύχθηκε το περίφημο «Χ-road», ένα λογισμικό που ελέγχει κεντρικά όλα τα πληροφοριακά συστήματα της χώρας, τα οποία συνδέονται και συνομιλούν μεταξύ τους ανταλλάσσοντας δεδομένα, και αποτέλεσε τη βάση για την ανάπτυξη του e-government.
Η χώρα της πρώην ΕΣΣΔ έχει επαναπροσδιορίσει τον εαυτό της και πλέον συστήνεται στην παγκόσμια κοινότητα ως e- Εσθονία. Μάλιστα η εσθονική κυβέρνησή ανακοίνωσε πρόσφατα ότι θα συγκροτήσει μια επιτροπή εμπειρογνωμόνων με τη συμμετοχή του πρώην προέδρου της Εσθονίας, ο οποίος θα δημιουργήσει μέχρι το τέλος του έτους ή στις αρχές του 2020 τη Βίβλο του Ψηφιακού Μετασχηματισμού.
Το ερώτημα που τίθεται είναι αν η Ελλάδα μπορεί να βαδίσει στα χνάρια της Εσθονίας, μειώνοντας τη γραφειοκρατία και τη διαφθορά μέσα από πρακτικές που βάζουν τέλος στις αδιαφανείς και χρονοβόρες διαδικασίες του Δημοσίου. Η Katrin Nyman Metcalf, Διευθύντρια Προγραμμάτων Έρευνας και νομικών θεμάτων στο e-governance academy της Εσθονίας, καταθέτει την άποψή της στο fortunegreece.com και αποκαλύπτει την ψυχοσύνθεση και τη νοοτροπίας μιας χώρας, μικρής μεν σε μέγεθος, μεγάλης δε σε επιτεύγματα.
Η κα Metcalf παραδέχεται πως η πολιτική συγκυρία με την ανεξαρτητοποίηση της χώρας το 1991 έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξή της, αφού χτίστηκαν από την αρχή οι βάσεις του Κράτους που εγκαινίαζε μια νέα εποχή. Το αποτέλεσμα ήταν η Εσθονία να προχωρήσει πολύ πιο γρήγορα από ότι θα συνέβαινε ακόμη και αν είχε ακολουθήσει όλα τα βήματα που είχαν κάνει οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες.
«Γίναμε γρήγορα μια από τις λιγότερο διεφθαρμένες ευρωπαϊκές χώρες, δεδομένου ότι χάρη στα ηλεκτρονικά εργαλεία εξαλείφεται η δυνατότητα για χαμηλού επιπέδου “καθημερινή” διαφθορά. Παράλληλα, η χώρα κατέστη ελκυστική για ξένες επενδύσεις, καθώς υπάρχει μικρή γραφειοκρατία και είναι εύκολο να τη χειριστείτε από οπουδήποτε και αν βρίσκεστε και όποτε το επιθυμείτε» λέει χαρακτηριστικά η κα Metcalf τονίζοντας ως αξιοσημείωτο το γεγονός ότι η διείσδυση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης είναι τόσο μεγάλη που οι υπηρεσίες χρησιμοποιούνται με ουσιαστικό τρόπο από πολλές και διαφορετικές κοινωνικές ομάδες.
Εκπαιδεύστε σωστά τους πολίτες σας
Επισημαίνει πως για να επιτύχουν και άλλες χώρες αντίστοιχα αποτελέσματα θα πρέπει να είναι εύκολη η χρήση υπηρεσιών, να μην απαιτούνται περίπλοκες συσκευές ή εξειδικευμένες γνώσεις και όλες, ή τουλάχιστον, οι περισσότερες υπηρεσίες να παρέχονται με τον ίδιο τρόπο, έτσι ώστε οι άνθρωποι να μάθουν εύκολα και γρήγορα πώς να τις χρησιμοποιούν.
Υπενθυμίζει ότι στην Εσθονία για τη σύσταση μιας εταιρείας και την απόκτηση όλων των απαραίτητων εγγράφων που απαιτούνται, χρειάζονται μόλις 17 λεπτά! Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι όλα είναι on-line, έχουν την ίδια πιστοποίηση και όλες οι πληρωμές (αν υπάρχουν) γίνονται επίσης on-line. Αν υπάρχει κάποιο κόμιστρο για πληρωμή, μπορείτε να “μεταφερθείτε” στην τράπεζά σας στο Διαδίκτυο και να το πληρώσετε και έπειτα να συνεχίσετε κανονικά με τη διαδικασία της εφαρμογής.
Μην ξεχνάτε επίσης ότι, βάσει νόμου, η ψηφιακή υπογραφή έχει την ίδια αξία με την παραδοσιακή. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την υπογραφή οποιουδήποτε είδους εγγράφων (ιδιωτικών συμβάσεων, δημόσιων εγγράφων κλπ.) χωρίς να χρειάζεται η αποστολή τους ταχυδρομικά ή με courier και χωρίς να δαπανάται επιπλέον χρόνος. Αυτό διευκολύνει και επιταχύνει οποιαδήποτε μορφή συναλλαγών. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η ηλεκτρονική συνταγή: ο γιατρός ανεβάζει στο σύστημα τη συνταγή που σας χορηγεί και εσείς πηγαίνοντας στο φαρμακείο εμφανίζετε απλά την ταυτότητά σας και παίρνετε τα φάρμακα. Επίσης, κατευθείαν στο φαρμακείο μπορείτε να πάτε σε περίπτωση επανάληψης της εκτέλεσης μιας συνταγής ή εάν δεν συντρέχει λόγος να σας εξετάσει ο γιατρός.
Οι κυβερνοεπιθέσεις πάντα θα υπάρχουν
Όσοι είναι δύσπιστοι απέναντι στην τεχνολογία προτάσσοντας το θέμα των προσωπικών δεδομένων και το ενδεχόμενο να πέσουν σε λάθος χέρια, όταν αυτό συμβαίνει σε μεγάλους πολυεθνικούς κολοσσούς που είναι εξοπλισμένοι με τα καλύτερα συστήματα κατά των κυβερνοεπιθέσεων, αδυνατούν να δώσουν τη συναίνεσή τους σε οτιδήποτε τους κάνει να νιώθουν ανασφαλείς.
Στο ερώτημα εάν υπάρχει τρόπος να «οχυρωθούμε» απέναντι σε τέτοιου είδους περιστατικά ή οι χάκερ θα βρίσκονται πάντα ένα βήμα μπροστά, η κα Metcalf απαντά πως θα ήταν ψέμα να πούμε ότι οι κυβερνοεπιθέσεις θα εξαλειφθούν. Θα ήταν λάθος, όπως λέει, να προσποιούμαστε ότι τα ψηφιακά δεδομένα είναι 100% ασφαλή, όμως σίγουρα είναι ασφαλέστερα συγκριτικά με τα παραδοσιακά δεδομένα, καθώς η τεχνολογία μπορεί να χρησιμοποιηθεί ποικιλοτρόπως για την προστασία τους.
«Το γεγονός ότι τα δεδομένα δεν είναι ένα απτό “πράγμα” που μπορεί να καταστραφεί, αλλά μπορεί να είναι διαθέσιμο σε πολλά μέρη, μπορεί να κρυπτογραφηθεί κ.α., παρέχει μεγαλύτερη προστασία. Αυτό προϋποθέτει ότι πάντα λαμβάνεται υπόψη η προστασία και ότι η χρήση των δεδομένων είναι διαφανής» τονίζει.
Εξίσου σημαντική με την προστασία από τις εξωτερικές επιθέσεις είναι και η προστασία από απρόσεκτη χρήση στην καθημερινότητά μας για θέματα ρουτίνας. Στην Εσθονία, κάθε φορά που κάποια αρχή έχει πρόσβαση σε προσωπικά δεδομένα, αυτό αφήνει ένα αποτύπωμα που μπορεί να το δει το άτομο. Οι ίδιες οι αρχές καθώς και η αρχή προστασίας δεδομένων παρακολουθούν τη χρήση δεδομένων και χάρη στο αποτύπωμα μπορούν να εντοπίσουν ποιος έχει πρόσβαση σε δεδομένα και να αντιδράσουν άμεσα όταν υπάρχουν υποψίες για κατάχρηση.
Καταλήγει λέγοντας πως η Ελλάδα κάλλιστα θα μπορούσε να υιοθετήσει το μοντέλο λειτουργίας της Εσθονίας αρκεί να επενδύσει στις κατάλληλες υποδομές και να καλλιεργήσει μια κουλτούρα φιλική προς την ηλεκτρονική διακυβέρνηση. Το Κράτος θα πρέπει να εκπαιδεύσει τους πολίτες δημιουργώντας γέφυρες επικοινωνίας μαζί τους που θα εξασφαλίσουν τη συνοχή της κοινωνίας. Καλεί τους αρμόδιους φορείς, πριν προβούν σε οποιαδήποτε ενέργεια, να σκεφτούν διεξοδικά και να λάβουν μέτρα για να εξηγήσουν με κατάλληλο και αποτελεσματικό τρόπο σε διαφορετικούς ανθρώπους πως είναι εύκολο να χρησιμοποιούν τις ηλεκτρονικές υπηρεσίες.
«Η γραφειοκρατία είναι πιθανότατα ένα μεγαλύτερο πρόβλημα, αν αυτό μεταφράζεται στην ύπαρξη πολλών ανθρώπων που βρίσκονται στη διαδρομή μιας διαδικασίας και αντιστέκονται στην αλλαγή. Αυτός είναι και ο λόγος που απαιτείται ηγεσία σε υψηλό επίπεδο, για να πιέσουμε και να επιμείνουμε με μεταρρυθμίσεις. Πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες για τη σωστή κατάρτιση των ατόμων που εργάζονται στις δημόσιες υπηρεσίες. Είναι αναγκαίο να γίνουν αλλαγές και όχι να μένουμε στα λόγια διατηρώντας τελικά τα πράγματα, όπως ακριβώς ήταν, επειδή οι άνθρωποι είναι συνηθισμένοι να τα κάνουν με έναν συγκεκριμένο τρόπο».
