Τι μπορεί να περιμένει η Ε.Ε. από την Προεδρία Μπάιντεν
Μετά τον καταστροφικό παγκόσμιο πόλεμο, τα ευρωπαϊκά κράτη που απελευθέρωσε ο σοβιετικός στρατός , με εξαίρεση την Αυστρία, επέβαλαν κομμουνιστικά καθεστώτα. Παρ’ όλα αυτά, υπήρξε συνεργασία των δυο υπερδυνάμεων για την δημιουργία μιας σειράς διεθνών οργανισμών, όπως ο ΟΗΕ το 1945. Ανάμεσα στα ιδρυτικά μέλη ήταν οι ΗΠΑ και η Σοβιετική Ένωση.
Ο Οργανισμός αντικατέστησε την «Κοινωνία των Εθνών» που είχε ιδρυθεί μετά τον Μεγάλο Πόλεμο, αλλά δεν μπόρεσε να αποτρέψει τον δεύτερο. Ως αδελφός Οργανισμός δημιουργήθηκε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο με στόχο να αποτρέψει, κατά το δυνατόν, πτωχεύσεις κρατών. Το μάθημα της αποτυχίας ανάσχεσης του ναζισμού οφείλεται σε ένα βαθμό στην οικονομική καταστροφή που οδήγησε την Δημοκρατία της Βαϊμάρης και στη διακοπή δανεισμού της από τις ΗΠΑ, ως συνέπειας της «Μεγάλης Ύφεσης» του 1929.
Λίγα χρόνια μετά η Δύση ίδρυσε το ΝΑΤΟ ως στρατιωτική συμμαχία της δυτικής Ευρώπης, των ΗΠΑ και του Καναδά, για να λειτουργήσει ως ομπρέλα απέναντι στην στρατιωτική απειλή από την πλευρά των Σοβιετικών Λαϊκών Δημοκρατιών και οι Σοβιετικοί απάντησαν με την αντίστοιχη συμμαχία γνωστή ως Comecon.
Καθώς ο κόσμος έκλεινε τις πληγές του από τον πόλεμο, η προσοχή του στρεφόταν όλο και περισσότερο- σε τι άλλο;- στο εμπόριο. Η νέα παγκοσμιοποίηση άρχισε τα πρώτα της βήματα με την προσπάθεια εισαγωγής κανόνων, ώστε να αποφευχθούν οι εντάσεις και οι πόλεμοι, που είχαν αρχίσει με τον πόλεμο του οπίου. Οι κανόνες συμφωνήθηκαν το 1965 στα πλαίσια της GATT και στη συνέχεια προσαρμόστηκαν στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, διευρυμένου με την συμμετοχή ακόμη και της Κίνας.
Είναι φυσικό, όλοι αυτοί οι Οργανισμοί και οι Συμμαχίες που εκφράζουν την πολυμέρεια στις σχέσεις μεταξύ των μελών τους να χρειάζονται αναθεωρήσεις και εκσυγχρονισμό. Όμως η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ, ανέτρεψε την πολυμερή συνεργασία και μέσα από το σύνθημα «Πρώτα η Αμερική» την μετέτρεψε σε επιθετική εθνικιστική μονομέρεια. Με αποτέλεσμα οι ΗΠΑ, κύριος χρηματοδότης και εμπνευστής των Οργανισμών, να βρεθεί σε «πόλεμο» με τους συμμάχους της. Αφορμή δόθηκε -τι άλλο;- από το εμπόριο.
Η υπερπαγκοσμιοποίηση συνοδεύτηκε με τεράστια ελλείματα του εμπορικού ισοζυγίου για τις ΗΠΑ και μεταφορά θέσεων εργασίας και επενδύσεων σε τρίτες χώρες. Κυρίως στην Κίνα. Όμως και η Ευρώπη βρέθηκε στο στόχαστρο της διοίκησης Τραμπ. Η εσωτερική αγορά της ΄Ένωσης και οι αξίες της φιλελεύθερης δημοκρατίες είναι αντίθετες με την άρνηση της πολυμέρειας.
Ο «πόλεμος» προς όλες τις δομές πολυμέρειας εκφράστηκε με αποχωρήσεις και περιορισμό εισφορών ως όπλο , αλλά και έναν ασυνήθιστα προσβλητικό τρόπο. Ο κ. Τραμπ κατόρθωσε να είναι σήμερα ο «εκλεκτός», όχι μόνο της εργατικής τάξης των ΗΠΑ, αλλά και των ολοκληρωτικών ή αυταρχικών καθεστώτων.
Έστω και εν συντομία από όλα αυτά είναι προφανές τι μπορεί να περιμένει η Ευρώπη των 27, πέρα από τα ειδικά προβλήματα κάθε χώρας, από την νέα διοίκηση;
Μια φιλική προσέγγιση των δυο πλευρών. Ήδη ο Τζο Μπάιντεν επικοινώνησε με την Άνγκελα Μέρκελ και τον Εμανουέλ Μακρόν με διάθεση συναινετική. Το ρήγμα στις δυο πλευρές του Ατλαντικού είναι μεγάλο. Χθες ακόμη επιβλήθηκε πρόστιμο πολλών δις σε μεγάλη Αμερικανική εταιρεία ως αντίποινα για αντίστοιχη ποινή που είχε επιβάλλει η αμερικανική αρχή σε ευρωπαϊκά προϊόντα. Η αναμενόμενη επίσκεψη του νέου Προέδρου σε Βρυξέλλες, Βερολίνο και Παρίσι, εκτός από τη συμβολική σημασία θα είναι και ισχυρό μήνυμα προς κάθε κατεύθυνση.
Οι εμπορικές σχέσεις. Οι δηλώσεις του εκλεγμένου Προέδρου στέλνουν σαφές μήνυμα. Οι ΗΠΑ θα εργαστούν για την καλύτερη συνεργασία του τρίγωνου ΗΠΑ-Ε.Ε.-Μ. Βρετανία. Όμως φαίνεται ότι οι εμπορικές συμφωνίες θα πρέπει να περιμένουν. Δεν θα είναι στις προτεραιότητες της νέας διοίκησης. Για πολλούς λόγους. Σε ότι αφορά την Ευρώπη δεν θα βιαστεί να δώσει λύσεις, όσο οι περιορισμοί στις εξαγωγές μεταλλαγμένων θα είναι απαγορευτικοί για τους Αμερικανούς παραγωγούς γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων. Αυτό που περιμένουμε να συμβεί είναι η αναζωογόνηση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου με αλλαγές στην λειτουργία του.
Σε ότι αφορά το Brexit και την εμπορική συμφωνία της Μ.Βρετανίας προϋπόθεση είναι η διαφύλαξη της ειρήνης μεταξύ Βόρειας Ιρλανδίας και Δημοκρατίας της Ιρλανδίας. Αυτό σημαίνει ότι ο Μπόρις Τζόνσον θα πρέπει να μεταβάλλει την πολιτική του στο θέμα αυτό. Μην ξεχνάμε την Ιρλανδική καταγωγή του Τζο Μπάιντεν και την ευθυγράμμιση του Κογκρέσου με τις θέσεις της Ε.Ε. στο ζήτημα αυτό.
Ασφάλεια. Ο κ. Μπάιντεν θα αναστήσει το κατά Μακρόν «εγκεφαλικά νεκρό» ΝΑΤΟ. Αφ’ ενός με το να ξεκαθαρίσει την θέση της Τουρκίας στον Οργανισμό -S 400 – , αφ’ εταίρου να διευρύνει τον γεωγραφικό χώρο δράσεις, πέραν των δυο ακτών του Ατλαντικού. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η αναζωπύρωση της ισλαμικής τρομοκρατίας.
Η εξωτερική πολιτική. Είναι προς το συμφέρον όλων η συνέχιση της πολιτικής Τραμπ σε ότι αφορά τον μεσολαβητικό ρόλο των ΗΠΑ στις ειρηνευτικές διαδικασίες μεταξύ Ισραήλ και Αραβικών κρατών. Αυτών δηλαδή που κατανόησαν ότι ο πλούτος από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο θα περιοριστεί και επιλέγουν τον εκσυγχρονισμό τους με την 4η βιομηχανική επανάσταση.
Η απόφαση για την επιστροφή στην συνεργασία των δυο μερών στο εκρηκτικό πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής, θεωρείται δεδομένη. Η άρνηση του κ. Τραμπ να αποδεχτεί ότι οδηγούμαστε σε καταστροφή λόγω του προβλήματος της κλιματικής αλλαγής έχει ίδια αξία με την άρνηση του να αναγνωρίσει τον κίνδυνο της υγειονομικής κρίσης.
Τέλος, είναι αναμενόμενο να υπάρξει ει δυνατόν μια ενιαία αντιμετώπιση σε σχέση με την Κίνα και την Ρωσία.
Μπορεί κανείς να φανταστεί και άλλες αλλαγές που θα υπάρξουν στις σχέσεις των δυο μερών, αλλά και τις επιπτώσεις στα κράτη μέλη. Αλλά και πολλά ερωτηματικά, αλλά αυτά θα αναδειχτούν στο μέλλον. Και η αντιμετώπισή τους θα εξαρτηθεί από το εύρος της ισχύος της διοίκησης Μπάιντεν που θα αναδειχτεί από τα αποτελέσματα των εκλογών για το Κογκρέσο, αλλά και από την οικονομική κατάσταση που δεν φαίνεται ρόδινη και στις πλευρές. Σίγουρα πάντως και μόνο η δηλωμένη πρόθεση για διάλογο και πολυμέρεια είναι η βάση για μια καλύτερη συνεργασία σε ένα κόσμο που εξελίσσεται με ορίζοντα δεκαετιών σε βάρος τόσο της Ε.Ε. όσο και των ΗΠΑ.
*Αντώνης Τριφύλλης, μέλος της διαΝΕΟσις και του ΕΛΙΑΜΕΠ, πρώην στέλεχος της Ε.Ε.
