Τι είναι η «παγίδα μεσαίου εισοδήματος» και ποιοι το αντιμετωπίζουν
Περισσότερες από 100 χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας, της Ινδίας, της Βραζιλίας και της Νότιας Αφρικής, αντιμετωπίζουν σοβαρά εμπόδια που θα μπορούσαν να εμποδίσουν τις προσπάθειές τους να γίνουν χώρες υψηλού εισοδήματος τις επόμενες δεκαετίες, σύμφωνα με μια νέα μελέτη της Παγκόσμιας Τράπεζας που παρέχει τον πρώτο ολοκληρωμένο οδικό χάρτη για να μπορέσουν οι αναπτυσσόμενες χώρες να ξεφύγουν από την “παγίδα μεσαίου εισοδήματος”.
Με βάση τα διδάγματα των τελευταίων 50 ετών, η Έκθεση για την Παγκόσμια Ανάπτυξη 2024: Η παγίδα του μεσαίου εισοδήματος, διαπιστώνει ότι από το 1990, μόνο 34 οικονομίες μεσαίου εισοδήματος κατάφεραν να μεταπηδήσουν σε καθεστώς υψηλού εισοδήματος – και πάνω από το ένα τρίτο από αυτές ήταν είτε δικαιούχοι της ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, είτε του προηγουμένως ανεξερεύνητου πετρελαίου.
Στο τέλος του 2023, 108 χώρες χαρακτηρίζονται ως χώρες μεσαίου εισοδήματος, καθεμία από τις οποίες έχει ετήσιο κατά κεφαλήν ΑΕΠ από 1.136 έως 13.845 δολάρια. Στις χώρες αυτές ζουν 6 δισεκατομμύρια άνθρωποι -75% του παγκόσμιου πληθυσμού- και δύο στους τρεις ανθρώπους που ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας. Παράγουν πάνω από το 40% του παγκόσμιου ΑΕΠ και πάνω από το 60% των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Και αντιμετωπίζουν πολύ μεγαλύτερες προκλήσεις από τους προκατόχους τους για να ξεφύγουν από την παγίδα του μεσαίου εισοδήματος: ταχεία γήρανση του πληθυσμού, αύξηση του προστατευτισμού στις προηγμένες οικονομίες και ανάγκη επιτάχυνσης της ενεργειακής μετάβασης.
«Η μάχη για την παγκόσμια οικονομική ευημερία θα κερδηθεί ή θα χαθεί σε μεγάλο βαθμό στις χώρες μεσαίου εισοδήματος», δήλωσε ο Indermit Gill, επικεφαλής οικονομολόγος του Ομίλου της Παγκόσμιας Τράπεζας και ανώτερος αντιπρόεδρος για τα οικονομικά της ανάπτυξης. «Αλλά πάρα πολλές από αυτές τις χώρες βασίζονται σε ξεπερασμένες στρατηγικές για να γίνουν προηγμένες οικονομίες. Εξαρτώνται μόνο από τις επενδύσεις για πολύ καιρό ή στρέφονται πρόωρα στην καινοτομία. Χρειάζεται μια νέα προσέγγιση: πρώτα να επικεντρωθούμε στις επενδύσεις- στη συνέχεια να δώσουμε έμφαση στη διοχέτευση νέων τεχνολογιών από το εξωτερικό- και, τέλος, να υιοθετήσουμε μια στρατηγική με τρεις άξονες που να εξισορροπεί τις επενδύσεις, τη διοχέτευση και την καινοτομία. Με τις αυξανόμενες δημογραφικές, οικολογικές και γεωπολιτικές πιέσεις, δεν υπάρχει περιθώριο για λάθη».
Η έκθεση προτείνει μια “στρατηγική 3i” για να φτάσουν οι χώρες σε καθεστώς υψηλού εισοδήματος. Ανάλογα με το στάδιο ανάπτυξής τους, όλες οι χώρες πρέπει να υιοθετήσουν ένα διαδοχικό και προοδευτικά πιο εξελιγμένο μείγμα πολιτικών. Οι χώρες χαμηλού εισοδήματος μπορούν να επικεντρωθούν αποκλειστικά σε πολιτικές που αποσκοπούν στην αύξηση των επενδύσεων – η φάση 1i. Μόλις όμως φτάσουν στο χαμηλότερο μεσαίο εισόδημα, πρέπει να αλλάξουν ταχύτητα και να επεκτείνουν το μείγμα πολιτικής στη φάση 2i: επενδύσεις οι οποίες συνίσταται στην υιοθέτηση τεχνολογιών από το εξωτερικό και τη διάδοσή τους σε ολόκληρη την οικονομία. Σε επίπεδο ανώτερου μεσαίου εισοδήματος, οι χώρες πρέπει να αλλάξουν και πάλι ταχύτητα και να περάσουν στην τελική φάση 3i: επενδύσεις, εισροή και καινοτομία. Στη φάση της καινοτομίας, οι χώρες δεν δανείζονται πλέον απλώς ιδέες από τα παγκόσμια σύνορα της τεχνολογίας – προωθούν τα σύνορα.
«Ο δρόμος μπροστά μας δεν θα είναι εύκολος, αλλά είναι δυνατόν οι χώρες να σημειώσουν πρόοδο ακόμη και στις σημερινές δύσκολες συνθήκες», δήλωσε ο Somik V. Lall, διευθυντής της Παγκόσμιας Έκθεσης για την Ανάπτυξη 2024. «Η επιτυχία θα εξαρτηθεί από το πόσο καλά οι κοινωνίες εξισορροπούν τις δυνάμεις της δημιουργίας, της διατήρησης και της καταστροφής. Οι χώρες που προσπαθούν να απαλλάξουν τους πολίτες τους από τους πόνους που συνδέονται με τις μεταρρυθμίσεις και το άνοιγμα θα χάσουν τα οφέλη που προκύπτουν από τη βιώσιμη ανάπτυξη».
Η Νότια Κορέα είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα και στις τρεις φάσεις της στρατηγικής 3i, αναφέρει η έκθεση. Το 1960, το κατά κεφαλήν εισόδημά της ήταν μόλις 1.200 δολάρια. Μέχρι το τέλος του 2023, ο αριθμός αυτός είχε ανέλθει στα 33.000 δολάρια. Πως το κατάφερε αυτό η Νότια Κορέα; Το Υπουργείο Παιδείας έθεσε στόχους -και αύξησε τους προϋπολογισμούς- για τα δημόσια πανεπιστήμια ώστε να βοηθήσουν στην ανάπτυξη των νέων δεξιοτήτων που απαιτούν οι εγχώριες επιχειρήσεις. Σήμερα, η Samsung είναι ένας παγκόσμιος καινοτόμος επιχειρηματίας – ένας από τους δύο μεγαλύτερους κατασκευαστές smartphones στον κόσμο.
Άλλες χώρες ακολούθησαν παρόμοιες πορείες -μεταξύ των οποίων η Πολωνία και η Χιλή. Η Πολωνία επικεντρώθηκε στην αύξηση της παραγωγικότητας με τεχνολογίες που εισήχθησαν από τη Δυτική Ευρώπη. Η Χιλή ενθάρρυνε τη μεταφορά τεχνολογίας από το εξωτερικό – και τη χρησιμοποίησε για να προωθήσει την εγχώρια καινοτομία. Μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της αφορούσε την προσαρμογή των νορβηγικών τεχνολογιών εκτροφής σολομού στις τοπικές συνθήκες, καθιστώντας τη Χιλή κορυφαίο εξαγωγέα σολομού.
