Τι γνωρίζουμε πραγματικά για την παγκόσμια οικονομία – Οι 5 κίνδυνοι που απειλούν το μέλλον μας

Τι πρόκειται να συμβεί στην παγκόσμια οικονομία; Δεν θα μάθουμε ποτέ την απάντηση πριν συμβεί.  Άλλωστε, όπως επισημαίνει ο αναλυτής των Financial Times, Martin Wolf, κατά τη μετάβασή μας από τη μία δεκαετία στην άλλη πάντοτε κάτι μεγάλο και απροσδόκητο συνέβαινε: Ο μεγάλος πληθωρισμός και οι πετρελαϊκές κρίσεις τη δεκαετία του 1970, ο αποπληθωρισμός στις αρχές της δεκαετίας του 1980, η πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, η άνοδος της Κίνας τη δεκαετία του 1990, οι χρηματοπιστωτικές κρίσεις στις οικονομίες υψηλού εισοδήματος τη δεκαετία του 2000 και η πανδημία, ο μεταπανδημικός πληθωρισμός και οι πόλεμοι στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή τη δεκαετία του 2020. Ζούμε σε έναν κόσμο κινδύνων, κάποιοι εκ των οποίων, όπως ο πόλεμος μεταξύ των μεγάλων πυρηνικών δυνάμεων, θα μπορούσε να είναι καταστροφικός.

Η δυσκολία έγκειται στο ότι είναι σχεδόν αδύνατο να προβλεφθούν γεγονότα που συγκεντρώνουν χαμηλή πιθανότητα αλλά είναι υψηλού αντίκτυπου. Ωστόσο, γνωρίζουμε ορισμένα σημαντικά χαρακτηριστικά της παγκόσμιας οικονομίας που δεν είναι τόσο αβέβαια. Αυτά πρέπει να μείνουν και στο μυαλό μας και σύμφωνα με τους Financial Times είναι τα εξής πέντε:

Το πρώτο είναι το δημογραφικό πρόβλημα. Οι άνθρωποι που θα είναι ενήλικες δύο δεκαετίες από τώρα έχουν γεννηθεί όλοι. Τα άτομα που θα είναι άνω των 60 ετών σε τέσσερις δεκαετίες από τώρα είναι ήδη ενήλικες.

Η θνησιμότητα θα αυξηθεί, ίσως λόγω μιας τρομερής πανδημίας ή ενός παγκόσμιου πολέμου. Αλλά, πέραν μιας τέτοιας καταστροφής, γνωρίζουμε πάνω κάτω ποιος θα ζει σε δεκαετίες από τώρα. Πολλά χαρακτηριστικά της δημογραφίας μας είναι αρκετά ξεκάθαρα. Το ένα είναι ότι τα ποσοστά γονιμότητας – ο αριθμός των παιδιών που γεννιούνται ανά γυναίκα – μειώνονται σχεδόν παντού. Σε πολλές χώρες, ιδίως στην Κίνα, τα ποσοστά γονιμότητας είναι πολύ χαμηλότερα από τα επίπεδα αντικατάστασης. 

Εν τω μεταξύ, τα υψηλότερα ποσοστά γονιμότητας σημειώνονται στην Υποσαχάρια Αφρική. Ως αποτέλεσμα, το ποσοστό της στον παγκόσμιο πληθυσμό μπορεί να αυξηθεί κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες έως το 2060. 

Αυτές οι δημογραφικές αλλαγές είναι αποτέλεσμα της αυξανόμενης μακροζωίας, του μετασχηματισμού των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών ρόλων των γυναικών, της αστικοποίησης, του υψηλού κόστους της γονεϊκότητας, των βελτιώσεων σε ό,τι αφορά την αντισύλληψη και των αλλαγών στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι κρίνουν τι αξίζει στη ζωή τους. Μόνο τεράστιες κρίσεις θα μπορούσαν ενδεχομένως να αλλάξουν κάτι από όλα αυτά.

Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό της εποχής μας είναι η κλιματική αλλαγή: Ίσως οι τρέχουσες τάσεις να αντιστραφούν με τον καιρό. Ωστόσο, οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου μετά βίας σταθεροποιούνται, ενώ ο κόσμος συνεχίζει να θερμαίνεται καθώς τα αποθέματα αυτών των αερίων στην ατμόσφαιρα συνεχίζουν να αυξάνονται.

Θα συνεχίσει να το κάνει για πολύ καιρό; Αν ναι, οι θερμοκρασίες θα αυξηθούν κατά πολύ περισσότερο από 1,5 βαθμό Κελσίου πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα, που, όπως μας είπαν, είναι το ανώτατο όριο εύλογης ασφάλειας. Συνεπώς, θα πρέπει να εργαστούμε σκληρότερα για τον μετριασμό των εκπομπών. Αλλά θα πρέπει επίσης να επενδύσουμε πολλά στην προσαρμογή.

Πέρα από τα παραπάνω, παράγοντας προβληματισμού είναι η τεχνολογική πρόοδος. Η πρόοδος στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ιδίως το μειούμενο κόστος της ηλιακής ενέργειας, είναι ένα παράδειγμα. Η πρόοδος στις βιοεπιστήμες είναι άλλο ένα.

Όμως, στην εποχή μας, η επανάσταση στις τεχνολογίες των πληροφοριών και των επικοινωνιών είναι το κέντρο μιας τέτοιας προόδου.

Στο «The Rise and Fall of American Growth», ο Robert Gordon του Northwestern University υποστήριξε πειστικά ότι το εύρος και το βάθος του τεχνολογικού μετασχηματισμού έχει επιβραδυνθεί, σχεδόν αναπόφευκτα, από τη δεύτερη βιομηχανική επανάσταση στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα.

Η τεχνολογία των μεταφορών, για παράδειγμα, έχει αλλάξει μάλλον ελάχιστα μέσα σε μισό αιώνα. Ωστόσο, ο μετασχηματισμός σε ό,τι αφορά την επεξεργασία πληροφοριών και στις επικοινωνίες είναι κάτι το εκπληκτικό. Το 1965, ο Gordon Moore, ο οποίος ίδρυσε την Intel, υποστήριξε ότι «με το μοναδιαίο κόστος να μειώνεται καθώς αυξάνεται ο αριθμός των εξαρτημάτων ανά κύκλωμα μέχρι το 1975 η οικονομία μπορεί να υπαγορεύσει τη συμπίεση έως και 65.000 εξαρτημάτων σε ένα μόνο τσιπ πυριτίου». Αυτό αποδείχθηκε σωστό. Και ω του θαύματος, ο ομώνυμος νόμος του Moore συνεχίζει να ισχύει σχεδόν μισό αιώνα αργότερα. Το 2021, ο αριθμός τέτοιων εξαρτημάτων ήταν 58,2 δισεκατομμύρια.

Επιπλέον, το 60% του παγκόσμιου πληθυσμού χρησιμοποιούσε το διαδίκτυο το 2020. Από αυτό πρέπει να προκύψει περαιτέρω μετασχηματισμός του τρόπου με τον οποίο ζούμε και εργαζόμαστε. Η ανάπτυξη και η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης είναι το τελευταίο παράδειγμα.  Ένας τέταρτο χαρακτηριστικό της παγκόσμιας οικονομίας είναι η διάδοση της τεχνογνωσίας σε όλο τον κόσμο.

Οι αναπτυσσόμενες χώρες που έχουν αποδειχθεί πιο ικανές στην απορρόφηση, χρήση και προώθηση τέτοιων γνώσεων είναι στην ανατολική, νοτιοανατολική και νότια Ασία – περίπου το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού. Η αναπτυσσόμενη Ασία εξακολουθεί επίσης να είναι η ταχύτερα αναπτυσσόμενη περιοχή στον κόσμο.

Δεδομένης της ικανότητας να καλύψουμε τη διαφορά, είναι σχεδόν σίγουρο πως αυτή η τάση θα συνεχιστεί. Το κέντρο βάρους της παγκόσμιας οικονομίας θα συνεχίσει να μετατοπίζεται προς την κατεύθυνση αυτών των περιοχών.

Αυτό αναπόφευκτα θα δημιουργήσει πολιτικές αλλαγές και θα προκαλέσει ρωγμές, όπως πράγματι έχει ήδη πράξει. Η ταχεία οικονομική άνοδος της Κίνας είναι το μεγάλο γεωπολιτικό γεγονός της εποχής μας. Μακροπρόθεσμα, η άνοδος της Ινδίας είναι πιθανό να έχει μεγάλες παγκόσμιες επιπτώσεις.

Ένα πέμπτο χαρακτηριστικό είναι η ανάπτυξη αυτή καθεαυτή. Σύμφωνα με το επικαιροποιημένο έργο του αείμνηστου Angus Maddison, καθώς και του ΔΝΤ, η παγκόσμια οικονομία αναπτύσσεται κάθε χρόνο από το 1950, εκτός από το 2009 και το 2020. Η ανάπτυξη είναι εγγενές χαρακτηριστικό της οικονομίας.

H πρόσφατη έκθεση Global Economic Prospects της Παγκόσμιας Τράπεζας σημειώνει ότι αυτό που διαφαίνεται το 2024 είναι «ένα άθλιο ορόσημο: η πιο αδύναμη παγκόσμια ανάπτυξη την τελευταία πενταετία από τη δεκαετία του 1990, με πολίτες σε μία στις τέσσερις αναπτυσσόμενες οικονομίες φτωχότερους από ό,τι πριν από την πανδημία».

Ωστόσο, ακόμη και σε αυτήν την περίοδο που επηρεάστηκε από το σοκ, η παγκόσμια οικονομία έχει αναπτυχθεί, έστω και άνισα μεταξύ των χωρών και των ανθρώπων, και άνισα με την πάροδο του χρόνου.

Δεν περνάμε σε μια εποχή παγκόσμιας οικονομικής στασιμότητας, αλλά ταρακουνηθούμε από σημαντικούς βραχυπρόθεσμους κραδασμούς.

Αλλά ο χαρακτήρας του επείγοντος δεν πρέπει να κατακλύσει τη συνείδησή μας. Στο βάθος, οι μεγάλες δυνάμεις που περιγράφονται παραπάνω θα αναδιαμορφώσουν τον κόσμο μας. Ενώ βελτιώνουμε την ικανότητά μας να ανταποκρινόμαστε σε κραδασμούς, πρέπει να τους δίνουμε πολλή προσοχή.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ:

• ΤOP 100: Οι μεγαλύτερες εταιρείες στην Ελλάδα
• Γιατί οι Έλληνες είναι οι λιγότερο ικανοποιημένοι με τη ζωή τους
• Ερυθρά Θάλασσα: Ανεβαίνει το «θερμόμετρο» – Σε κίνδυνο το παγκόσμιο εμπόριο