Τι κάνει η Ευρωπαϊκή Ένωση για το μεταναστευτικό πρόβλημα

Του Παναγιώτη Αλεβαντή*

Πολυάριθμες μεταναστεύσεις ανά τους αιώνες διαμόρφωσαν τη σημερινή Ευρώπη. Στην ήπειρό μας μετακινήθηκαν Δωριείς, Κέλτες (που εμείς τους λέμε Γαλάτες), Σλάβοι, Αγγλοσάξονες, Φράγκοι, Ούννοι, Βάνδαλοι, Γότθοι. Οι Έλληνες μετανάστες της αρχαιότητας δημιούργησαν τη Μεγάλη Ελλάδα ανά τη Μεσόγειο. Πιο πρόσφατα, Ευρωπαίοι μετανάστες εγκαταστάθηκαν στην Βόρεια και Νότια Αμερική, στην Αυστραλία και στη Νότια Αφρική δημιουργώντας, συχνά με τη βία, νέα κράτη. Στις μέρες μας, τα μεταναστευτικά ρεύματα προκαλούνται από πολέμους, οικονομική δυσπραγία, ξηρασίες και άλλες φυσικές καταστροφές ή ακόμη και από διωγμούς για πολιτικούς ή θρησκευτικούς λόγους.

Από τα πρώτα στάδια της ευρωπαϊκής ενοποίησης, στις Συνθήκες προβλέφθηκε η αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων. Το 1985 ορισμένα από τα κράτη μέλη της Ένωσης υπέγραψαν τη συμφωνία του Σένγκεν για την κατάργηση των συνοριακών ελέγχων και τη θέσπιση κοινών κανόνων θεώρησης διαβατηρίων για τους επισκέπτες τρίτων χωρών. Η συμφωνία αυτή ενσωματώθηκε στις Συνθήκες το 1997 και σήμερα ο χώρος Σένγκεν περιλαμβάνει 26 ευρωπαϊκές χώρες (πλην Βρετανίας και Ιρλανδίας, με υποψήφιες τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία και την Κροατία και με τη συμμετοχή της Νορβηγίας και της Ισλανδίας). Με τη δημιουργία του χώρου Σένγκεν οι αποφάσεις για τα θέματα της μετανάστευσης λαμβάνονται πλέον σε επίπεδο Ένωσης.

Για την είσοδο στον χώρο Σένγκεν απαιτείται από τους υπηκόους πολλών τρίτων χωρών ομοιόμορφη θεώρηση εισόδου (visa). Παράλληλα, με το πληροφοριακό σύστημα Σένγκεν (SIS) διευκολύνεται ο εντοπισμός στα εξωτερικά σύνορα της Ένωσης καταζητούμενων ή αγνοούμενων ατόμων ή αντικειμένων με στόχο την ενίσχυση της εσωτερικής ασφάλειας των χωρών μελών που συμμετέχουν.

Νόμιμη μετανάστευση στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Οι δημογραφικές προβλέψεις δείχνουν ότι ο πληθυσμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης γερνάει και μειώνεται. Χωρίς την εισροή μεταναστών το συνταξιοδοτικό μέλλον της Ευρώπης προβλέπεται δυσοίωνο. Για το λόγο αυτό η Ένωση έχει θεσπίσει σειρά πράξεων που ευνοούν τη νόμιμη μετανάστευση.

Η οδηγία του 2009 για τις προϋποθέσεις εισόδου και διαμονής υπηκόων τρίτων χωρών με σκοπό την απασχόληση υψηλής ειδίκευσης προβλέπει την θέσπιση κοινών κανόνων σε επίπεδο Ένωσης για την χορήγηση της περίφημης «μπλε κάρτας». Με οδηγία του 2011 καθιερώνεται ενιαία άδεια διαμονής και εργασίας και προβλέπονται κοινά δικαιώματα για τους εργαζομένους από τρίτες χώρες που διαμένουν νόμιμα στην Ένωση. Τέλος, δύο οδηγίες του 2014 προβλέπουν τις προϋποθέσεις εισόδου και διαμονής υπηκόων τρίτων χωρών που είτε πρόκειται να απασχοληθούν σε εποχιακές εργασίες είτε μετατίθενται στο πλαίσιο ενδοεταιρικών μετακινήσεων.

Παράλληλα, από το 2003 ισχύει η οδηγία για το δικαίωμα της οικογενειακής επανένωσης. Μετανάστες που κατέχουν άδεια διαμονής πάνω από ένα έτος, με εύλογη προοπτική απόκτησης δικαιώματος μόνιμης διαμονής μπορούν να φέρουν στην Ένωση τη σύζυγο και τα παιδιά τους υπό ορισμένες προϋποθέσεις (δυνατότητα συντήρησης, αποκλεισμός πολυγαμίας, ασφάλιση υγείας κλπ.). Άλλη οδηγία του 2003 ρυθμίζει το καθεστώς όσων μεταναστών διαμένουν νόμιμα στην Ένωση άνω της πενταετίας, ενώ με οδηγία του 2004 ρυθμίζονται οι προϋποθέσεις εισδοχής υπηκόων τρίτων χωρών για σπουδές, ανταλλαγή μαθητών, άμισθη πρακτική άσκηση ή εθελοντική υπηρεσία.

Η Ένωση δραστηριοποιείται και στον τομέα της ένταξης των μεταναστών στις τοπικές κοινωνίες δημιουργώντας ένα πλέγμα δομών υποστήριξης που περιλαμβάνουν ένα δίκτυο εθνικών σημείων επαφής και ένα ηλεκτρονικό φόρουμ για την ανταλλαγή πληροφοριών και εμπειρίας, καθώς και την έκδοση εγχειριδίου ένταξης για διαμορφωτές πολιτικής και επαγγελματίες. Με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ενσωμάτωσης χρηματοδοτεί την ενίσχυση της ικανότητας των κρατών μελών για την κατάρτιση και υλοποίηση στρατηγικών και δράσεων ενσωμάτωσης ιδίως νεοαφικνούμενων. Το 2011 τέλος, η Επιτροπή δημοσίευσε την ευρωπαϊκή ατζέντα για την ένταξη των υπηκόων τρίτων χωρών.

Κοινό ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου και παράνομη μετανάστευση

Οι διωγμοί για πολιτικούς ή θρησκευτικούς λόγους δημιουργούν μιαν ιδιαίτερη κατηγορία μεταναστών. Είναι οι πρόσφυγες που ζητούν άσυλο και προστασία. Η χορήγηση ασύλου αποτελεί διεθνή υποχρέωση στο πλαίσιο της Σύμβασης της Γενεύης στην οποία ανταποκρίθηκε η Ένωση δημιουργώντας το Κοινό Ευρωπαϊκό Σύστημα Ασύλου. Στα πλαίσια αυτά έχουν θεσπιστεί και αναθεωρηθεί με βάση την εμπειρία οδηγίες για τις προϋποθέσεις, τις διαδικασίες και τους όρους υποδοχής των αιτούντων άσυλο.

Παράλληλα, έχουν θεσπιστεί και δύο κανονισμοί. Ο κανονισμός για τα δακτυλικά αποτυπώματα των αιτούντων άσυλο (Eurodac) με στόχο την πρόληψη, τον εντοπισμό και την διερεύνηση εγκληματικών πράξεων. Και ο περίφημος, και εν πολλοίς αμφιλεγόμενος, κανονισμός Δουβλίνο ΙΙΙ με τον οποίο επιδιώκεται η πρόληψη της υποβολής πολλαπλών αιτήσεων σε διαφορετικά κράτη μέλη και η απαγόρευση της μετακίνησης των αιτούντων άσυλο εντός της Ένωσης. Κάτι που στην πράξη σημαίνει ότι η χορήγηση του ασύλου πρέπει να γίνεται από την χώρα πρώτης υποδοχής με αποτέλεσμα τεράστια προβλήματα στα κράτη μέλη πρώτης γραμμής, όπως η Ελλάδα.

Μαζί με τους αιτούντες άσυλο ένα «τσουνάμι» οικονομικών μεταναστών μετακινείται προς τον ευρωπαϊκό «Παράδεισο στη δύση». Πώς το αντιμετωπίζει η Ένωση; Με τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για τη διαχείριση της επιχειρησιακής συνεργασίας στα εξωτερικά σύνορα των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Frontex) και του Ευρωπαϊκού συστήματος επιτήρησης των συνόρων (Eurosur). Με την οδηγία για τις κυρώσεις και τα μέτρα κατά των εργοδοτών που απασχολούν παράνομους μετανάστες. Με την οδηγία για την επιστροφή των παράνομων μεταναστών στις χώρες καταγωγής τους, τη σύναψη συμφωνιών με αρκετές χώρες για την επαναπροώθηση παράνομων μεταναστών και με τη δημιουργία του Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης για τη χρηματοδότηση σχετικών δράσεων.

Τέλος, από το τέλος του 2014 η μετανάστευση αποτελεί πολιτική προτεραιότητα της Επιτροπής Γιούνκερ η οποία έχει ανακοινώσει ότι θα παρουσιάσει ένα Ευρωπαϊκό Θεματολόγιο για τη Μετανάστευση τον Μάιο. Κανείς αντικειμενικός παρατηρητής δεν μπορεί να κατηγορήσει την Ευρωπαϊκή Ένωση ότι δεν κάνει τίποτα γι’ αυτό το διαρκώς εξελισσόμενο και εξαιρετικά πολύπλοκο πρόβλημα διεθνών διαστάσεων. Μάλιστα, η πρόσφατη κρίση αποτελεί αφορμή για να γίνουν ακόμη περισσότερα – αφού είναι γνωστό ότι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση προχωρά μόνο μέσα από κρίσεις.

* Φυσικός, στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι απόψεις είναι προσωπικές και δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. http://alevantis.blogspot.com