Τι σημαίνει «μηδενικό αποτύπωμα άνθρακα» και πού βασίζεται αυτός ο στόχος

του Eamon Barrett

Ο όρος «στόχος βασισμένος στην επιστήμη» είναι κάτι που έχω δει ξανά και ξανά καθώς ξεφυλλίζω τις άφθονες εταιρικές δεσμεύσεις για το κλίμα που έχουν κυκλοφορήσει τα τελευταία δύο χρόνια. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι εταιρείες λένε ότι έχουν θέσει επιστημονικά τεκμηριωμένους στόχους για την επίτευξη καθαρών μηδενικών εκπομπών, ενώ άλλες ότι προτίθενται να το πράξουν.

Επειδή είμαι κυνικός, διαβάζω τον όρο ως μια βολική δικαιολογία που προσφέρεται από τα εταιρικά τμήματα δημοσίων σχέσεων για να εξηγήσει γιατί φαίνεται ότι η επιχείρησή τους δεν απεξαρτάται από τον άνθρακα αρκετά γρήγορα. Μην κατηγορείτε εμάς, λέει η ορολογία: είναι η επιστήμη.

Όμως, σύμφωνα με τον Alberto Carrillo Pineda, συνιδρυτή και διευθύνοντα σύμβουλο της Πρωτοβουλίας Στόχων Βασισμένων στην Επιστήμη (Science Based Target Initiative – SBTi), η φράση υποτίθεται ότι μεταδίδει μια αίσθηση αυστηρότητας σε έναν τομέα που κατακλύζεται από αβάσιμους ισχυρισμούς.

«Όταν ξεκινήσαμε το 2015, οι εταιρείες έθεταν κλιματικούς στόχους που έμοιαζαν πολύ φανταχτεροί, αλλά σχεδιάζονταν με πολύ αυθαίρετο τρόπο», λέει ο Carrillo Pineda. «Βλέπεις τα διάφορα είδη των δεσμεύσεων για καθαρό μηδέν και, όταν αρχίζεις να τις εξετάζεις, κάποιες από αυτές μιλούν για πραγματική απεξάρτηση από τον άνθρακα στα επιχειρηματικά τους μοντέλα, ενώ άλλες επικεντρώνονται βασικά στην αντιστάθμιση των εκπομπών».

Η SBTi, η οποία ιδρύθηκε ενόψει της διάσκεψης COP 21 για το κλίμα στο Παρίσι, έθεσε ως στόχο την τυποποίηση των σχεδίων απαλλαγής από τον άνθρακα. Η ομάδα συνεργάζεται με τους ηγέτες του κλάδου για τον καθορισμό κατευθυντήριων γραμμών ανά τομέα αναφορικά με τον τρόπο με τον οποίο μια εταιρεία θα πρέπει να αξιολογεί τις τρέχουσες εκπομπές της και να αναπτύσσει ένα σχέδιο για τη μείωση των εκπομπών σύμφωνα με μια πορεία που έχει καθοριστεί από το Διεθνές Πάνελ για την Κλιματική Αλλαγή (International Panel on Climate Change – IPCC).

Οι κατευθυντήριες γραμμές του IPCC αντιπροσωπεύουν την «επιστήμη» με την οποία θα πρέπει να ευθυγραμμιστούν οι «βασισμένοι στην επιστήμη στόχοι» μιας εταιρείας, και το IPCC αναφέρει ότι οι παγκόσμιες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα πρέπει να μειωθούν στο μισό έως το 2030 και να μηδενιστούν έως το 2050 για να περιοριστεί η υπερθέρμανση του πλανήτη στους 1,5 βαθμούς Κελσίου. Σε πολλές περιπτώσεις, όταν μια εταιρεία αναφέρεται στους δικούς της «βασισμένους στην επιστήμη στόχους», αναφέρεται στο έργο που έχει ολοκληρώσει με τη SBTi. Αλλά όχι πάντα.

Η SBTi, που θεωρείται από πολλούς ως το κύριο πρότυπο για τον έλεγχο των δεσμεύσεων για το κλίμα, έχει εγκρίνει μέχρι σήμερα σχέδια καθαρού μηδενικού στόχου από σχεδόν 1.000 εταιρείες. Αλλά, περιέργως, δεν είναι κάθε στόχος τόσο απλός όσο η δέσμευση για την επίτευξη καθαρών μηδενικών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα έως το 2050, όπως συνιστά το IPCC. Ο Carrillo Pinedaλέει ότι το καθαρό μηδέν έως το 2050 είναι ένας μέσος στόχος και ότι οι κατευθυντήριες γραμμές της IPCC προϋποθέτουν ότι ορισμένοι τομείς, όπως η βιομηχανία παραγωγής ενέργειας, θα απαλλαγούν από τον άνθρακα πριν από άλλους.

«Ο τομέας της ενέργειας πρέπει να απαλλαγεί από τον άνθρακα ταχύτερα, διότι είναι ο τομέας που θα βοηθήσει στην απαλλαγή από τον άνθρακα άλλων τομέων της οικονομίας. Έτσι, μια εταιρεία ενέργειας που δεσμεύεται για καθαρή μηδενική κατανάλωση μέχρι το 2050 κινείται πολύ αργά», λέει ο Carrillo Pineda. Αλλά η SBTi δεν διαθέτει ακόμη πλαίσιο για την απαλλαγή από τον άνθρακα της βιομηχανίας πετρελαίου και φυσικού αερίου, η οποία αποτελεί τη βάση για τις εκπομπές στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας.

Ο Carrillo Pineda λέει ότι η SBTi συνεργάζεται με τις μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες για τη δημιουργία ενός πλαισίου, αλλά η ομάδα αποφάσισε ότι ήταν «πολύ υψηλού κινδύνου και πολύ ευαίσθητο για εμάς να εισάγουμε στην πραγματικότητα ένα πλαίσιο για τις εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου» χωρίς περισσότερη δέουσα επιμέλεια.

Η ομάδα ανησυχεί ότι η έγκριση του προγράμματος μείωσης των εκπομπών μιας πετρελαϊκής εταιρείας θα μπορούσε να εμπλέξει τον οργανισμό σε αγωγές που κατατίθενται από ακτιβιστές του κλίματος κατά πετρελαϊκών εταιρειών – όπως η υπόθεση κατά της Shell τον Μάιο, στην οποία ολλανδικό δικαστήριο έκρινε ότι ο όμιλος δεν έκανε αρκετά για τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.

Η Shell δήλωσε τον Φεβρουάριο ότι θα συνεργαστεί με την SBTi για την ανάπτυξη ενός πλαισίου για τη μείωση των εκπομπών στην πετρελαϊκή βιομηχανία, αλλά ο Carrillo Pineda λέει ότι «καμία πετρελαϊκή εταιρεία δεν είναι ακόμη κοντά στον καθορισμό ενός επιστημονικά τεκμηριωμένου στόχου».

Η SBTi δεν είναι η μόνη ομάδα που εγκρίνει εταιρείες ως προς τον καθορισμό στόχων «βασισμένων στην επιστήμη» και είναι σχεδόν βέβαιο ότι υπάρχουν εταιρείες που έχουν χρησιμοποιήσει τη συγκεκριμένη γλώσσα χωρίς να έχουν ακολουθήσει τη διαδικασία. Ακόμα και η SBTi, αφού εγκρίνει τη δέσμευση μιας εταιρείας για καθαρό μηδέν, δεν διαθέτει εργαλεία ή διαδικασίες για την παρακολούθηση και τη διασφάλιση ότι η εταιρεία παραμένει στην εν λόγω πορεία, αν και οι εταιρείες υποτίθεται ότι πρέπει να υποβάλλουν δικές τους αναφορές για την πρόοδό τους κάθε χρόνο.

Η SBTi έχει κι αυτή τους επικριτές της. Τον περασμένο Οκτώβριο, το Rainforest Action Network (RAN) δήλωσε ότι οι κατευθυντήριες γραμμές που ανέπτυξε η SBTi για την απαλλαγή των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων από τις εκπομπές άνθρακα «απέτυχαν να ανταποκριθούν πλήρως στο να βοηθήσουν στην απαλλαγή του χρηματοοικονομικού κλάδου από τις εκπομπές άνθρακα με την ταχύτητα που απαιτεί η επιστήμη».

Τον Φεβρουάριο, ο Bill Baue, πρώην μέλος της τεχνικής συμβουλευτικής ομάδας της SBTi, κατηγόρησε την πρωτοβουλία – η οποία αναπτύσσει κατευθυντήριες γραμμές σε συνεργασία με μέλη του κλάδου που επιδιώκει να ρυθμίσει – ότι είναι «ιδιοτελής» και έχει αδιαφανή διαδικασία λειτουργίας. Η SBTi διέψευσε τις κατηγορίες του Baue και διερωτάται πώς θα μπορούσε να θεωρηθεί «ιδιοτελής». Όμως, ο Carrillo Pineda παραδέχεται ότι η ομάδα έχει περιθώρια βελτίωσης.

«Υπάρχουν πολλά περιθώρια βελτίωσης σε κάθε πτυχή της αρχιτεκτονικής του κλίματος, από τα λογιστικά πρότυπα και τα πρότυπα υποβολής εκθέσεων έως τα πρότυπα καθορισμού στόχων. Πρόκειται για ένα πολύ πολύπλοκο θέμα».