H Ρωσία ετοιμάζει «εκβιασμό απαλλοτρίωσης» για όσες μεγάλες πολυεθνικές δεν έφευγαν από τη χώρα

Της Yvonne Lau

Στους έξι μήνες από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, περίπου 300 παγκόσμιες εταιρείες εγκατέλειψαν τη ρωσική αγορά και άλλες 700 σταμάτησαν νέες επενδύσεις και έργα ή περιόρισαν τις δραστηριότητές τους στη χώρα.

Δυτικές επιχειρήσεις από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη κυριαρχούν στον μακρύ κατάλογο, ο οποίος περιλαμβάνει τις τράπεζες Citi και Goldman Sachs, μάρκες ένδυσης όπως η Burberry και η Adidas, και τεχνολογικούς κολοσσούς όπως η IBM, η Intel, η Snap και το Twitter, σύμφωνα με έρευνα της Σχολής Διοίκησης Επιχειρήσεων του Yale.

Η μεγάλης κλίμακας εταιρική έξοδος, παράλληλα με τις σκληρές δυτικές κυρώσεις, έχει καταστρέψει τη ρωσική οικονομία – ανατρέποντας δεκαετίες ξένων επενδύσεων και συνεργασίας – παρά τη συνεχιζόμενη εισροή πετροδολαρίων από το Κρεμλίνο και την επιμονή του ότι η Ρωσία τα πάει μια χαρά.

Αλλά δεν έχουν αποσυρθεί όλες οι παγκόσμιες εταιρείες από τη χώρα. Περίπου 47 από τις 200 μεγαλύτερες εταιρείες του κόσμου εξακολουθούν να δραστηριοποιούνται στη Ρωσία ή με τη Ρωσία. Η διαδικασία της αποχώρησης, άλλωστε, μπορεί να έχει μεγάλο κόστος. Τώρα, μετά τις νέες σχετικές κινήσεις του Κρεμλίνου, οι ειδικοί λένε ότι οι εταιρείες που παρέμειναν διατρέχουν πλέον αυξημένο κίνδυνο εθνικοποίησης, καθώς η Ρωσία παλεύει με το πώς θα αντιμετωπίσει καλύτερα τη μαζική εταιρική έξοδο και επιδιώκει μεγαλύτερο έλεγχο της οικονομίας της.

Πολιτική πίεση και πίεση της φήμης

Η πολιτική πίεση και η πίεση της φήμης ώθησαν τις εταιρείες να εγκαταλείψουν εσπευσμένα τη Ρωσία μετά την εισβολή στην Ουκρανία.

Όμως, η αποχώρηση από τη χώρα αποδείχθηκε δαπανηρή και περίπλοκη, και πολλές εταιρείες που είχαν ανακοινώσει προηγουμένως την πρόθεσή τους να φύγουν συνέχισαν να δραστηριοποιούνται εκεί καθώς αξιολογούν τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να αποχωρήσουν χωρίς να χάσουν πολλά χρήματα.

Η γαλλική τράπεζα Société Générale έγινε ένα προειδοποιητικό παράδειγμα, όταν δέχτηκε ένα πλήγμα 3,2 δισεκατομμυρίων δολαρίων πουλώντας τα μερίδιά της στον ρωσικό δανειστή Rosbank και σε θυγατρικές του στον Ρώσο δισεκατομμυριούχο του νικελίου Vladimir Potanin (στον οποίο έχουν έκτοτε επιβληθεί κυρώσεις). Πούλησε βιαστικά τα ρωσικά περιουσιακά της στοιχεία – αλλά σε επιχειρηματία που συνδέεται με την κυβέρνηση, καθώς οι ξένοι αγοραστές είναι λίγοι λόγω των κινδύνων που ενέχουν. Όπως δήλωσε ένα ανώτερο τραπεζικό στέλεχος στους Financial Times: «Όλοι προσπαθούμε να βρούμε έναν έξυπνο τρόπο να βγούμε από τη χώρα. Αλλά αυτό που έκανε η SocGen δεν είναι ο καλύτερος τρόπος για να το κάνουμε. Υπάρχει μια συζήτηση που πρέπει να εξετάσουμε όταν πουλάμε, ή ουσιαστικά δωρίζουμε, σε έναν ολιγάρχη».

Ωστόσο, άλλες εταιρείες, συμπεριλαμβανομένων πολλών εταιρειών από την Ιαπωνία και την Κίνα, εξακολουθούν να είναι όλες μέσα στη ρωσική αγορά. Η φτωχή σε πόρους Ιαπωνία, η οποία καταδίκασε τον πόλεμο του Πούτιν στην Ουκρανία, συνέχισε τις συνεργασίες της για το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο με τη χώρα. «Η πολιτική μας δεν είναι να αποσυρθούμε», δήλωσε ο Ιάπωνας πρωθυπουργός Fumio Kishida νωρίτερα φέτος.

Οι κινεζικές κρατικές εταιρείες σιδηροδρόμων και τηλεπικοινωνιών, μαζί με τις ιδιωτικές εταιρείες τεχνολογίας και βαριάς βιομηχανίας, εξακολουθούν επίσης να λειτουργούν κανονικά στη χώρα – αν και παραμένουν επιφυλακτικές για την πρόκληση δευτερογενών κυρώσεων από τη Δύση. Οι αμερικανικές εταιρείες που έχουν παραμείνει περιλαμβάνουν την Match Group, την ιδιοκτήτρια εταιρεία του Tinder, την εταιρεία ανάπτυξης βιντεοπαιχνιδιών, Riot Games και το brand πολυτελείας Tom Ford, μεταξύ άλλων, σύμφωνα με την έρευνα του Yale.

Αλλά οι πρόσφατες κινήσεις του Κρεμλίνου μπορεί να αλλάξουν αυτούς τους υπολογισμούς και να υποδηλώνουν ότι η ρωσική κυβέρνηση είναι πρόθυμη να λάβει δραστικά μέτρα κατά των επιχειρήσεων για να σφίξει τον έλεγχο της οικονομίας.

Αν κάποτε ήταν δύσκολη απόφαση για τις εταιρείες να παραμείνουν ή να φύγουν από τη Ρωσία, θα μπορούσε να γίνει πολύ πιο εύκολη αν ο Πούτιν αποφασίσει για λογαριασμό τους.

Το διάταγμα που υπέγραψε ο Πούτιν

Την 1η Ιουλίου υπέγραψε διάταγμα που επιτρέπει στην κυβέρνηση να «βάλει χέρι» στο έργο πετρελαίου και φυσικού αερίου Sakhalin-2. Το διάταγμα του Κρεμλίνου έδωσε τον έλεγχο του Sakhalin-2 σε μια νέα, κρατική εταιρεία που θα μπορούσε να αφαιρέσει τα δικαιώματα των ξένων επενδυτών αν το ήθελε, μια από τις πιο δυναμικές κινήσεις της κυβέρνησης ως απάντηση στην εταιρική έξοδο. Ο βρετανικός ενεργειακός κολοσσός Shell και οι ιαπωνικές εμπορικές εταιρείες Mitsui και Mitsubishi κατέχουν διψήφια ποσοστά στο ρωσικό ενεργειακό έργο.

Αυτόν τον μήνα, οι δύο Ιάπωνες επενδυτές δέχθηκαν πλήγμα ύψους 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων και πλέον για τα περιουσιακά στοιχεία της Sakhalin-2, αφότου μείωσαν την αποτίμηση μετά το διάταγμα Πούτιν. Η Mitsui και η Mitsubishi έχουν δηλώσει την επιθυμία τους να παραμείνουν στο έργο, αλλά δεν είναι βέβαιο πού βρίσκεται το μέλλον τους.

Το διάταγμα καταδεικνύει ότι η Ρωσία δεν είναι απλώς πρόθυμη να απαλλοτριώσει ξένα περιουσιακά στοιχεία, αλλά επίσης προτίθεται να συμμετάσχει σε έναν «εκβιασμό απαλλοτρίωσης», έγραψε σε έκθεση του Ιουλίου ο Mark Dixon, ιδρυτής του Moral Rating Agency, ενός ερευνητικού οργανισμού που επικεντρώνεται σε ξένες επιχειρήσεις στη Ρωσία.

Η περίπτωση της Sakhalin-2 δείχνει ότι οι ξένοι επενδυτές έχουν ήδη απαλλοτριωθεί και ότι οι ρωσικές αρχές τους δίνουν την ευκαιρία είτε να συμφωνήσουν με τους νέους όρους της νέας οντότητας που ελέγχει πλέον το ενεργειακό έργο, είτε να χάσουν τα πάντα, δήλωσε ο Dixon στο Fortune αυτή την εβδομάδα.

«Αναμένουμε ένα τσουνάμι απαλλοτριώσεων ή εκβιαστικών παραχωρήσεων κατά τους επόμενους δύο μήνες», έγραψε ο Dixon νωρίτερα φέτος.

Άλλοι εμπειρογνώμονες συμφωνούν. Η ρωσική κυβέρνηση θα εθνικοποιήσει – κάτι που ισοδυναμεί με απαλλοτρίωση ή κατάσχεση από το κράτος – «τη μία ξένη εταιρεία μετά την άλλη» λόγω της έλλειψης διαθέσιμων επιλογών, δήλωσε στο Fortune ο Anders Åslund, οικονομολόγος, πρώην ανώτερος συνεργάτης του Atlantic Council και συγγραφέας του βιβλίου Russia‘s Crony Capitalism. Τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία δεν μπορούν να πουληθούν εύκολα λόγω της έλλειψης ξένων αγοραστών, συν το ότι όσες εταιρείες έχουν αποχωρήσει δεν μπορούν να αφεθούν χωρίς ιδιοκτήτες, λέει.

Η Ρωσία έχει αρνηθεί ότι θα απαλλοτριώσει ή θα εθνικοποιήσει τα περιουσιακά στοιχεία των ξένων εταιρειών

«Δεν μας ενδιαφέρει η εθνικοποίηση επιχειρήσεων ή η απομάκρυνσή τους», δήλωσε πρόσφατα ο υπουργός Εμπορίου και Βιομηχανίας της χώρας Denis Mandurov. Επιπλέον, ένα σχέδιο νόμου που θα επέτρεπε στην κυβέρνηση να εθνικοποιήσει επίσημα τα περιουσιακά στοιχεία διεθνών επιχειρήσεων που έχουν αποχωρήσει από τη Ρωσία έχει πλέον παγώσει. Το νομοσχέδιο δεν κατάφερε να περάσει από το ρωσικό κοινοβούλιο πριν από τις θερινές διακοπές. Αλλά οι δυτικές εταιρείες εξακολουθούν να βρίσκονται υπό σημαντική πίεση να κάνουν μια καθαρή ρήξη με τη Ρωσία ή να υπόκεινται στις ορέξεις του Κρεμλίνου, λένε οι ειδικοί.

Ο υψηλός κίνδυνος απαλλοτρίωσης παραμένει, ακόμη και αν η εθνικοποίηση μπορεί να καθυστερήσει, απλώς και μόνο επειδή το Κρεμλίνο δεν έχει πολλές εναλλακτικές λύσεις, λέει ο Åslund. Πολλοί ξένοι επενδυτές έχουν πλέον αποχωρήσει και «η μόνη φυσική επιλογή για τη ρωσική κυβέρνηση είναι είτε να κατασχέσει τις εταιρείες είτε να επιτρέψει να κατασχεθούν από Ρώσους επιχειρηματίες που βρίσκονται κοντά στο Κρεμλίνο για λίγα ή τίποτα – όπως οι τραπεζικοί οργανισμοί Rosbank και Tinkoff Bank».

Η παύση του σχεδίου νόμου για τις εθνικοποιήσεις «δεν αφαιρεί από τη μακροπρόθεσμη κατεύθυνση της ρωσικής οικονομίας – η οποία είναι προς μεγαλύτερο κρατικό έλεγχο και αυξημένες παρεμβάσεις του Κρεμλίνου για να συγκαλύψει τις διαρθρωτικές προκλήσεις που προκύπτουν από τη Ρωσία που έχει αποκοπεί από τις διεθνείς αγορές ως χώρα-παρίας», αναφέρει ο Steven Tian, διευθυντής έρευνας στο Yale Chief Executive Leadership Institute, την ομάδα που είναι υπεύθυνη για την έρευνα της εταιρικής εξόδου από τη Ρωσία.

Ο ίδιος αποδίδει την παύση της νομοθεσίας σε εσωτερικές διαμάχες μεταξύ κυβερνητικών αξιωματούχων. Ορισμένοι, όπως ο Igor Sechin, ένας ολιγάρχης που διευθύνει τον πετρελαϊκό γίγαντα της Ρωσίας Rosneft, υποστηρίζουν σταθερά εθνικιστικές ρωσικές πολιτικές, ενώ άλλοι προσανατολίζονται σε μέτρα ελεύθερης αγοράς. «Αλλά είναι σαφές ότι η τελευταία ομάδα δεν κερδίζει αυτή τη στιγμή -ακόμη κι αν βγαίνουν στην κορυφή σε μερικές περιστασιακές αψιμαχίες», λέει ο Tian.

Ποια είναι τα δεδομένα αυτή τη στιγμή

Περίπου 47 από τις 200 μεγαλύτερες παγκόσμιες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται αυτή τη στιγμή στη Ρωσία διατρέχουν υψηλό κίνδυνο να απαλλοτριωθούν ή να κρατικοποιηθούν οι ρωσικές συμμετοχές τους, λόγω του ύψους των επενδύσεών τους στη χώρα ή της τρέχουσας συμμετοχής τους στις ρωσικές επιχειρήσεις, σύμφωνα με την έκθεση του Moral Rating Agency.

Οι Ευρωπαίοι, Ιάπωνες και Κινέζοι επενδυτές σε ρωσικά ενεργειακά έργα αποτελούν ένα μεγάλο κομμάτι της λίστας, όπου ξεχωρίζουν το μερίδιο 19,75% της BP στη ρωσική κρατική πετρελαϊκή εταιρεία Rosneft, αξίας 11,2 δισ. δολαρίων, και οι ρωσικές ενεργειακές επενδύσεις ύψους 13,7 δισ. δολαρίων της TotalEnergies. Στον κατάλογο περιλαμβάνονται επίσης δυτικές εταιρείες καταναλωτικών αγαθών, όπως η εταιρεία τροφίμων και ποτών Nestlé, η οποία αντλεί το 2% των εσόδων της από τη Ρωσία, και η εταιρεία παραγωγής οικιακών ειδών Unilever, όπου η Ρωσία αντιπροσωπεύει σχεδόν το 2% των συνολικών πωλήσεών της.

Ο Jeffrey Sonnenfeld είναι καθηγητής διοίκησης επιχειρήσεων και σπουδών ηγεσίας, ο οποίος ηγείται της έρευνας του Γέιλ σχετικά με τις εταιρείες που εγκατέλειψαν τη Ρωσία. Δήλωσε στο Fortune ότι η πρόσφατη εθνικοποίηση του Πούτιν αναδεικνύει την απελπισία του Κρεμλίνου τώρα που η Ρωσία έχει γίνει μια «μη επενδύσιμη χώρα». Σε πρόσφατη εργασία τους, οι ομάδες του Sonnenfeld υπογραμμίζουν τα οικονομικά κίνητρα που έχουν οι εταιρείες για να φύγουν.

«Δεν υπάρχει κανένα κίνητρο για να παραμείνουν», λέει. Οι εταιρείες πρόκειται να χάσουν «τον επιχειρησιακό έλεγχο, τον έλεγχο του προσωπικού, τον έλεγχο του εμπορικού σήματος και τον έλεγχο της φήμης».