Το θέατρο σε καραντίνα: Πώς θα καταφέρει να επιβιώσει ο πολιτισμός;

Είναι ξεκάθαρο ότι το θέατρο αποτελεί έναν σημαντικό πυλώνα του πολιτισμού. Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα προσφέρει ψυχαγωγία, εκπαίδευση, αξίες και φυσικά πνευματική ανάταση. «Χωρίς το θέατρο, η ζωή μας θα αναπαράγει στείρα μοντέλα απόψεων και συμπεριφορών. Είτε το συνειδητοποιεί η κοινωνία είτε όχι είμαστε οι παραμυθάδες της, και όπως ένα παιδί δεν μπορεί να δαμάσει τους φόβους του και να κοιμηθεί χωρίς ένα παραμύθι, έτσι και όλοι μας δεν μπορούμε να βρούμε καταφύγιο από τα διάφορα δεινά χωρίς την τέχνη», δηλώνει στο Fortune Greece η Σοφία Βγενοπούλου, Υπεύθυνη του Μικρού Εθνικού.

Σοφία Βγενοπούλου, Υπεύθυνη του Μικρού Εθνικού- Φωτογραφία: Πάτροκλος Σκαφίδας

Τον τελευταίο καιρό, όμως, το θέατρο υποφέρει.

Τα θέατρα ήταν από τους πρώτους χώρους που έκλεισαν οι πόρτες τους όταν άρχισε η εξάπλωση του κορωνοϊού. Κάπως έτσι ξεκίνησε μια ιδιαίτερα απαιτητική χειμερινή σεζόν, όπου τα καθίσματα παραμένουν άδεια για περισσότερους από τρεις μήνες. «Οι συνέπειες οποιουδήποτε lockdown είναι δραματικές, ιδίως στον χώρο του θεάματος, όπου έχουν γίνει προκαταρκτικές εργασίες, όπως πρόβες. Έχουμε ξοδέψει πολλά χρήματα για την παράσταση. Από τα σκηνικά και τα κοστούμια, μέχρι την προώθηση στα Μέσα Ενημέρωσης. Έτσι, καταλήξαμε να έχουμε μια μεγάλη “τρύπα”, καθώς έχουμε ξοδέψει χρήματα, τα οποία δεν έχουμε πάρει πίσω ούτε στο ελάχιστο», υποστηρίζει ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Θεάτρου Πορεία, Δημήτρης Τάρλοου.

Δημήτρης Τάρλοου από πρόβα της παράστασης Χίμαιρα. Φωτογραφία: Βάσια Αναγνωστοπούλου

Βέβαια, η «ζημιά» του δεύτερου lockdown στο οποίο βρίσκεται η χώρα μας αυτή την περίοδο δεν είναι μόνο οικονομική -που είναι σίγουρα και το σημαντικότερο ζήτημα όσον αφορά την επιβίωση των θεάτρων- αλλά και ψυχολογική. «Η κατάσταση τώρα είναι πολύ διαφορετική και ψυχολογικά για όλους μας. Όλα όσα συμβαίνουν μάς δημιουργούν πολύ μεγαλύτερη πίεση, άγχος και φόβο. Νομίζω ότι τώρα έχει βαθύνει αυτή η πρωτόγνωρη κατάσταση που ζούμε, κάτι που έχει σαν συνέπεια την δημιουργία πολλών προβλημάτων στον πολιτισμό. Πολλοί χώροι μπορεί να μην αντέξουν», τονίζει η Μαριάννα Κάλμπαρη, Καλλιτεχνική Διευθύντρια του Θεάτρου Τέχνης.

Μαριάννα Κάλμπαρη, Καλλιτεχνική Διευθύντρια του Θεάτρου Τέχνης

Προκειμένου να διατηρηθεί η επαφή με το κοινό αλλά και να διατηρήσουν ένα μέρος των εσόδων τους, ορισμένα θέατρα στράφηκαν στη λύση του διαδικτύου. Παραστάσεις, σεμινάρια και podcast μεταφέρθηκαν στις οθόνες μας, κρατώντας μας συντροφιά ακόμα και στην καραντίνα. «Η τέχνη δεν πρέπει να περιορίζεται, όποιες και αν είναι οι συνθήκες. Η εποχή απαιτεί να δημιουργηθούν νέες μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης, χωρίς όμως να σημαίνει αυτό υπονόμευση για τις παραδοσιακές. Το θέατρο από streaming δεν θα είναι ποτέ θέατρο, θα είναι κάτι άλλο. Ενδιαφέρον, αλλά άλλο. Ακόμα και αν πολλά καλλιτεχνικά γεγονότα δεν μπορούν να γίνουν με φυσική παρουσία, έχουμε περάσει σε μια μεταβατική εποχή όπου το phygital πρέπει να εφαρμοστεί και να προσφέρει  στους καλλιτέχνες τα οικονομικά και δημιουργικά εχέγγυα για να προχωρήσουν», δηλώνει στο Fortune Greece ο Τομέας Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση.

Τι είδαμε online

Τα θέατρα και οι πολιτιστικοί οργανισμοί με γρήγορα αντανακλαστικά και έχοντας για πυξίδα την αγάπη για το θέατρο και τον πολιτισμό, πέρασαν στο… online, με μια σειρά δράσεων. Για παράδειγμα:

• Το Θέατρο Πορεία προχώρησε στο live streaming παραστάσεων, με ένα συμβολικό αντίτιμο. Ανάμεσα στις παραστάσεις που μπορέσαμε να δούμε διαδικτυακά είναι οι: «Ευριδίκη», «Οιδίπους», «This is not Romeo and Juliet», «Το θείο τραγί» και «Αρίστος».
  ©Patroklos_Skafidas
  
  

  Φωτογραφία: Πάτροκλος Σκαφίδας

• Η παιδική σκηνή του Εθνικού Θεάτρου προχώρησε στη διαδικτυακή δράση ο «ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΜΟΝΟΚΕΡΟΥ». Η θεατρική εμπειρία ξεκινά πριν από την παράσταση, μέσα στην τάξη. Στην ουσία πρόκειται για τη συνοδό δράση της παράστασης για παιδιά, Πιστεύω στους μονόκερους, του Μάικλ Μορπούργκο, που θα παρουσιαστεί τον προσεχή Δεκέμβριο στην Κεντρική Σκηνή σε σκηνοθεσία Σοφίας Βγενοπούλου.

Φωτογραφία: Πάτροκλος Σκαφίδας

• Το Θέατρο Τέχνης είναι ο πρώτος θεατρικός θεσμός στην Ελλάδα που πραγματοποίησε ακουστική πρεμιέρα. Πρόκειται για το έργο «Αυτοί που κοιτούν» του Βασίλη Μαυρογεωργίου που γράφτηκε εν καιρώ πανδημίας κατά παραγγελία του Θεάτρου Τέχνης αποκλειστικά για ακουστική παρακολούθηση στο σπίτι. Από 20 Νοεμβρίου ξεκίνησαν τα podcastsτου Θεάτρου Τέχνης στην ιστοσελίδα του. Επίσης το Θέατρο Τέχνης προχώρησε στον σχεδιασμό δύο νέων, μικρής διάρκειας εργαστηρίων για όλους, για παιδιά- εφήβους αλλά και για ενήλικες.
• H Στέγη Ιδρύματος Ωνάση προχώρησε σε ψηφιακές προβολές παραστάσεων χορού, θεατρικών παραστάσεων, συναυλιών και εκπαιδευτικών προγραμμάτων μέσα από το κανάλι του στο YouTube. Παράλληλα, το κοινό μπορεί να ακούσει μέσα από τα νέα «Onassis Podcasts» καλλιτέχνες, στοχαστές, ακτιβιστές και δημοσιογράφους να μιλούν για όλα τα σημαντικά ζητήματα του εδώ και τώρα. Τα εν λόγω podcast είναι διαθέσιμα στο Spotify, Apple Podcasts, Google Podcasts και Stitcher.

Φωτογραφία: Σταύρος Χαμπάκης

Πρόκειται, επομένως, για το πρώτο «άνοιγμα» του ελληνικού θεάτρου σε ένα πιο διευρυμένο κοινό. Πλέον, λόγω αυτών των πρωτόγνωρων συνθηκών που βιώνουμε, ο πολιτισμός και συγκεκριμένα το θέατρο «αναγκάστηκε» να βρει άλλους τρόπους επικοινωνίας. Πλέον, το κοινό που παρακολουθεί μια διαδικτυακή παράσταση περιλαμβάνει και ανθρώπους με κινητικές δυσκολίες, κατοίκους δυσπρόσιτων περιοχών, αλλά και την ομογένεια, που μέχρι σήμερα αδυνατούσαν να έρθουν σε επαφή με το ελληνικό θέατρο. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο κ. Τάρλοου, «πιστεύω πως με αφορμή την πανδημία, ίσως προχωράμε σε μια νέα εξωστρέφεια του ελληνικού σύγχρονου πολιτισμού που θα είναι πολύ χρήσιμη για το ελληνικό κράτος. Μελλοντικά δηλαδή θα μπορούσαμε να “πουλάμε” θέατρο, κάτι το οποίο θα έχει όφελος οικονομικό αλλά και σε επίπεδο κύρους της ελληνικής πολιτείας».

Η κρατική μέριμνα

Η ελληνική πολιτεία έχει προβεί στη λήψη ορισμένων μέτρων για την προστασία των καλλιτεχνών στην περίοδο του κορωνοϊού, Για παράδειγμα, ανακοινώθηκε τον Μάιο η ενίσχυση των καλλιτεχνών με το βοήθημα των 800 ευρώ, η ένταξη των ανέργων ή μακροχρόνια ανέργων που προέρχονται από τον καλλιτεχνικό χώρο σε όλα τα προγράμματα του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων. Επιπλέον, ανακοινώθηκε κονδύλι 15 εκατ. ευρώ για συγκεκριμένες δράσεις ενίσχυσης των διαφόρων κλάδων του καλλιτεχνικού προσωπικού, μεταξύ άλλων.

Πόσο επαρκή είναι όμως αυτά τα μέτρα της κυβέρνησης και τι άλλο θα πρέπει να γίνει; Σύμφωνα με την κ. Κάλμπαρη, «Έχουν ληφθεί πολλά μέτρα και συνεχίζουν να λαμβάνονται ακόμα περισσότερα, αλλά δυστυχώς δεν επαρκούν. Πρέπει συνεχώς να λαμβάνονται μέτρα για όλους τους κλάδους και για όλες τις διαφορετικές καταστάσεις που υπάρχουν. Επομένως, χρειάζονται μέτρα τόσο για επιβίωση όσο και για επανεκκίνηση του πολιτισμού. Η κατάσταση που βιώνουμε τώρα λόγω κορωνοϊού, μπορεί να είναι δύσκολη, αλλά αποτελεί παράλληλα μια αφορμή για επανεκκίνηση, με ψυχραιμία και ομοψυχία. Μας δίνεται η ευκαιρία να κάνουμε σημαντικές αλλαγές, να αναθεωρήσουμε και να δούμε τα πράγματα από μια διαφορετική οπτική».

Πώς μεταμορφώνεται η επαφή μας με το θέατρο;

Το θέατρο σίγουρα μπήκε- θέλοντας και μη- σε μια νέα εποχή, όπου το ψηφιακό υλικό θα «παντρεύεται» και θα συμπορεύεται με το ζωντανό, ώστε να προσεγγίζει ένα ακόμα μεγαλύτερο κοινό και να παραμένει στις ζωές των ανθρώπων.

Το ερώτημα, επομένως, είναι εάν αλλάζει η έννοια του «πάμε θέατρο»;

«Το θέατρο δεν απειλείται από καμία πανδημία. Θα επανέλθει κανονικά, και το κοινό θα επανέλθει αλλά το θέμα είναι πότε. Αυτό που θα έχουμε να αντιμετωπίσουμε είναι το πόσοι από εμάς θα καταφέρουν να επιβιώσουν, καθώς ήδη μερικά θέατρα δεν θα καταφέρουν να ανοίξουν. Το θέατρο σίγουρα θα καταφέρει να επιβιώσει, εμείς μόνο κινδυνεύουμε», υποστηρίζει η κ. Κάλμπαρη.

Από την πλευρά του, ο κ. Τάρλοου αναφέρει πως μέσα από τη διαδικτυακή του παρουσία το κοινό του θεάτρου μεγαλώνει και το κάνει ανταγωνιστικό απέναντι «σε μέσα όπως η τηλεόραση και ο κινηματογράφος, που παραδοσιακά είχαν το πλεονέκτημα στην προσοχή και στην προσέγγιση των θεατών. Αυτό όχι μόνο δεν χαλάει σε τίποτα την παραδοσιακή λειτουργία του θεάτρου, αλλά αντίθετα την εμπλουτίζει».

Το μόνο σίγουρο είναι ότι τίποτα δεν μπορεί να αντικαταστήσει τη ζωντανή εμπειρία. «Η συνύπαρξη των ανθρώπων, η φυσική εμπειρία δεν μπορεί να αντικατασταθεί από την ψηφιακή πραγματικότητα. Όμως, θα υπερασπιστούμε με κάθε τρόπο την ανάγκη έκφρασης και νέας πολιτιστικής δημιουργίας, ακόμα και αν αυτό σημαίνει πως θα μείνουμε και για άλλο διάστημα εκτός φυσικών σκηνών, κάτι που απευχόμαστε για το σύνολο των σκηνών- υπάρχουν πολλοί χώροι που χρειάζονται στήριξη, καθώς απειλείται η βιωσιμότητά τους. Το να εξελισσόμαστε δεν υπονομεύει αναγκαστικά την αγάπη για τις παραδοσιακές τέχνες, αλλά δείχνει μια ικανότητα να ανταπεξέλθουμε στις αλλαγές, να δημιουργήσουμε νέα υβριδικά είδη, δίνοντας ευκαιρίες σε καλλιτέχνες και κοινό, που αλλιώς θα ήταν αδύνατες. Πρέπει ο κόσμος του θεάματος να κινηθεί πιο γρήγορα από τη φθορά και να κατακτήσει νέες “σκηνές”. Θέλουμε να δημιουργούμε νέα έργα όχι παρά τις συνθήκες, αλλά μαζί τους. Όπως οι συνθήκες είναι πρωτόγνωρες, κι εμείς θα λειτουργούμε με πρωτόγνωρο τρόπο. Το παιχνίδι αλλάζει και σε αυτή τη φάση ο κόσμος του θεάματος καλείται να γράψει τους νέους κανόνες», τονίζει από την πλευρά του ο Τομέας Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση.