Τουρκία και ΗΠΑ: Γιατί δύο σύμμαχοι για τόσα πολλά χρόνια, συνεχίζουν να τσακώνονται;

της Selcan Hacaoglu, Bloomberg

Οι ΗΠΑ και η Τουρκία υπήρξαν σύμμαχοι για περισσότερο από έξι δεκαετίες, αλλά τα τελευταία χρόνια η σχέση τους έχει επανειλημμένα απειληθεί από διαμάχες. Η τουρκική στρατιωτική επίθεση εναντίον μιας συριακής κουρδικής πολιτοφυλακής που είναι σύμμαχος των ΗΠΑ δημιούργησε την τελευταία διαφωνία. Άλλες πηγές τριβής είναι η δίωξη από τις ΗΠΑ μιας από τις μεγαλύτερες τράπεζες της Τουρκίας και η αγορά από την Άγκυρα ενός ρωσικού συστήματος αντιαεροπορικής άμυνας. Οι ΗΠΑ και η Τουρκία, οι οποίες διαθέτουν τους δύο μεγαλύτερους στρατούς στο ΝΑΤΟ, επιβεβαιώνουν την ανάγκη διατήρησης της συμμαχίας τους, αλλά οι διαμάχες έχουν διαβρώσει την εμπιστοσύνη και από τις δύο πλευρές.

1. Ποιες είναι οι διαιρέσεις ως προς τη Συρία;

Στις 9 Οκτωβρίου, ο τουρκικός στρατός εισέβαλλε στη Συρία σε μια εκστρατεία με στόχο τις Μονάδες Λαϊκής Προστασίας (YPG), μια κουρδική πολιτοφυλακή που αποτέλεσε βασική συνιστώσα της αμερικανικής προσπάθειας για την καταπολέμηση του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία. Η Τουρκία βλέπει το YPG, το οποίο είχε καταλήξει να ελέγχει περίπου το ένα τρίτο της Συρίας, ως απειλή για την ασφάλειά της λόγω των δεσμών του με τους αυτονομιστές Κούρδους στην Τουρκία και στόχο έχει να απομακρύνει την ομάδα αυτή από τα σύνορά της. Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, έδωσε στον Πρόεδρο της Τουρκίας, Recep Tayyip Ερντογάν, το πράσινο φως για την επιχείρηση αλλά στη συνέχεια άλλαξε πορεία και επέβαλλε κυρώσεις στην Τουρκία – αν και πιο ήπιες απ’ ό,τι αναμενόταν. Οι νομοθέτες των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένου των Ρεπουμπλικάνων του Τραμπ, κατέκριναν την εισβολή της Τουρκίας και τη συμφωνία του Τραμπ με αυτήν ως προδοσία ενός συμμάχου των ΗΠΑ που θα αυξήσει την πιθανότητα εκ νέου ανάδυσης του Ισλαμικού Κράτους.

1. Τι συμβαίνει με την τουρκική τράπεζα;

Καθώς αυξάνονταν οι εντάσεις σχετικά με τη Συρία, οι ΗΠΑ άσκησαν δίωξη κατά της τουρκικής κρατικής τράπεζας Turkiye Halk Bankasi AS. Οι εισαγγελείς κατηγόρησαν τη Halkbank, όπως είναι γνωστή, ότι συμμετείχε σε μια ευρεία συνομωσία παραβίασης των απαγορεύσεων στην πρόσβαση του Ιράν στο χρηματοπιστωτικό σύστημα των ΗΠΑ. Η συνωμοσία αφορούσε υψηλόβαθμους κυβερνητικούς αξιωματούχους στο Ιράν και την Τουρκία, ανέφεραν οι ΗΠΑ. Δύο άτομα, συμπεριλαμβανομένου ενός ανώτερου στελέχους της Halkbank, καταδικάστηκαν προηγουμένως στην υπόθεση. Η δίκη στο τέλος του 2017 προκάλεσε τις έντονες διαμαρτυρίες του Ερντογάν, ο οποίος κατηγόρησε τους αξιωματούχους των ΗΠΑ ότι προσπάθησαν να βλάψουν τα εθνικά και οικονομικά συμφέροντα της Τουρκίας. Ο ίδιος χαρακτήρισε την δίωξη τίποτα λιγότερο από μια «διεθνή απόπειρα πραξικοπήματος».

1. Πού οφείλεται η δυσαρέσκεια των ΗΠΑ για τους ρωσικούς πυραύλους της Τουρκίας;

Ο στρατός της Τουρκίας άρχισε να παραλαμβάνει τον Ιούλιο το ρωσικό σύστημα αεράμυνας S-400, το οποίο έχει προηγμένα ραντάρ και δεν είναι συμβατό με την τεχνολογία του ΝΑΤΟ. Η εγκατάστασή του στην Τουρκία θα σηματοδοτήσει μια ακόμη πρόοδο στις προσπάθειες του Ρώσου Προέδρου Vladimir Putin να παίξει η χώρα του μεγαλύτερο ρόλο στη Μέση Ανατολή. Η κύρια αμερικανική ανησυχία είναι ότι το ρωσικό σύστημα θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με τις δυνατότητες stealth του αμερικανικού μαχητικού αεροσκάφους F-35, το οποίο η Τουρκία αγοράζει και έχει συμμετάσχει και στην κατασκευή του. Η Τουρκία φιλοξενεί την αεροπορική βάση του Incirlik, η οποία χρησιμοποιείται για αμερικανικές επιχειρήσεις εναντίον του Ισλαμικού Κράτους και παλαιότερα ήταν η κύρια βάση λειτουργίας του αμερικανικού κατασκοπευτικού αεροσκάφους κατασκόπων U-2.

1. Τι λέει η Τουρκία;

Ο Ερντογάν αναφέρει ότι οι δυτικοί σύμμαχοι της Τουρκίας απέτυχαν να παράσχουν στη χώρα του την απαραίτητη άμυνα κατά των πυραυλικών απειλών από το γειτονικό Ιράν, το Ιράκ και τη Συρία. Και ενώ οι ΗΠΑ, μετά από χρόνια αντιρρήσεων, συμφώνησαν να πουλήσουν πυραύλους αντιαεροπορικής άμυνας Patriot στην Τουρκία σε μια προφανή προσπάθεια να πείσουν τον Ερντογάν να καταργήσει τη συμφωνία για τους S-400, δεν είναι σαφές κατά πόσο οι νομοθέτες θα αφήσουν την πώληση να περάσει εξαιτίας του κλίματος κατά της Τουρκίας στο Κογκρέσο. Η προθυμία της Τουρκίας να αψηφήσει την απειλή των κυρώσεων που σχετίζονται με τους S-400 αντικατοπτρίζει την επιθυμία της να παίξει έναν όλο και πιο ανεξάρτητο ρόλο στις περιφερειακές πολιτικές και να συνάψει εντονότερους οικονομικούς δεσμούς με τη Ρωσία. Σύμφωνα με αξιωματούχους, η Τουρκία έχει χάσει την εμπιστοσύνη της στις ΗΠΑ λόγω άλλων διαφωνιών.

1. Πώς αλλιώς έχει εξασφαλίσει η Τουρκία στρατιωτική ανεξαρτησία;

Η αμυντική βιομηχανία της Τουρκίας ανέπτυξε τα δικά της μη επανδρωμένα αεροσκάφη, βάζοντας τέλος στην εξάρτησή της από τα ισραηλινά drones, και φιλοδοξεί να κατασκευάσει εξελιγμένους βαλλιστικούς πυραύλους και μαχητικά αεροσκάφη. Οι τουρκικές στρατιωτικές δαπάνες αυξήθηκαν κατά 65% μεταξύ του 2009 και του 2018, σύμφωνα με το Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνών Ειρήνης της Στοκχόλμης, το οποίο διερευνά τις παγκόσμιες δαπάνες για όπλα. Το 2018, οι στρατιωτικές δαπάνες της Τουρκίας αυξήθηκαν με τον ταχύτερο ρυθμό μεταξύ των 15 κορυφαίων αγοραστών όπλων στον κόσμο, στα 19 δισεκατομμύρια δολάρια.

1. Τι άλλο έχει επηρεάσει τη σχέση ΗΠΑ – Τουρκίας;

Πολλά. Η εξηκονταετής συμμαχία τους δοκιμάζεται από την άρνηση της Ουάσινγκτον να εκδώσει τον Fethullah Gulen, τον Τούρκο κληρικό που ζει εξόριστος στην Πενσυλβάνια, και τον οποίο ο Ερντογάν κατηγορεί για την οργάνωση του αποτυχημένου πραξικοπήματος το 2016. Οι δεσμοί μεταξύ των δύο χωρών δοκιμάζονται κι από την κράτηση του Αμερικανού πάστορα Andrew Brunson και μελών των διπλωματικών αποστολών των ΗΠΑ στην Τουρκία λόγω υποψίας εμπλοκής τους στο πραξικόπημα ή σε τρομοκρατικές δραστηριότητες. Η Άγκυρα ενοχλείται επίσης από το γεγονός ότι η Ουάσιγκτον υποστηρίζει τους αντιπάλους της Τουρκίας στη διαμάχη για το φυσικό αέριο με την Κύπρο και σε άλλες περιφερειακές συγκρούσεις.

1. Υπάρχει τρόπος επιδιόρθωσης της διμερούς σχέσης;

Έχοντας χρησιμεύσει ως προπύργιο κατά της Ρωσίας κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η Τουρκία πιστεύει ότι έχει πολύτιμα διαπραγματευτικά χαρτιά. Εξακολουθεί να φιλοξενεί αμερικανικές πυρηνικές κεφαλές στο Incirlik και στρατιωτικές εγκαταστάσεις που χρησιμοποιούνται από τις ΗΠΑ για να κατασκοπεύουν τη Ρωσία. Είναι επίσης το μόνο εμπόδιο που αποτρέπει πάνω από 4 εκατομμύρια πρόσφυγες, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι Σύριοι, από το να εισβάλλουν στην Ευρώπη. Ο Τραμπ αποδίδει τα προβλήματα μεταξύ των δύο χωρών στην αποτυχία του προκάτοχου του, Barack Obama, να πετύχει μια συμφωνία για τους πυραύλους με την Τουρκία. Δεν είναι σαφές εάν η προσωπική χημεία των δύο τωρινών ηγετών θα είναι αρκετή για να προστατεύσει την Τουρκία από τις σοβαρές ζημιές που θα μπορούσε να υποστεί από τις κυρώσεις. Ορισμένοι αξιωματούχοι των ΗΠΑ και κάποια μέλη του Κογκρέσου θα ήθελαν να δουν την ανάληψη σκληρότερης δράσης από την αμερικανική κυβέρνηση.