ΤτΕ: Υποεκτέλεση δημόσιων δαπανών και υστέρηση εκταμιεύσεων στο RRF
Υστέρηση στις εκταμιεύσεις δανείων και σημαντική υποεκτέλεση των δημόσιων δαπανών που σχετίζονται με το σκέλος των επιχορηγήσεων του ευρωπαϊκού Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF) διαπιστώνει η ΤτΕ αναφερόμενη σε οπισθοβαρή ανακατανομή τους και συσσώρευσή τους σε μεγάλο βαθμό την περίοδο 2024-26, με αυξημένο κίνδυνο να μη δαπανηθούν όλα τα δεσμευμένα κεφάλαια μέχρι το 2026 και να μην επιτευχθούν οι συγκεκριμένοι επενδυτικοί στόχοι.
Στην έκθεσή του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννη Στουρνάρα, για την Νομισματική Πολιτική, σημειώνεται ότι σε πολλές χώρες οι δημόσιες δαπάνες που χρηματοδοτούνται από τις επιχορηγήσεις του RRF ήταν αρκετά χαμηλότερες σε σχέση με τις αρχικές προβλέψεις των εθνικών σχεδίων. Η προς τα κάτω αναθεώρηση των δαπανών (υποεκτέλεση) ήταν ιδιαίτερα σημαντική το 2022 (περίπου 0,6% του ΑΕΠ κατά μέσο όρο), σχεδόν διπλάσια σε σχέση με το 2021. Την περίοδο 2021-23, σε ορισμένες χώρες μάλιστα όπως η Κροατία, η Ελλάδα και η Βουλγαρία, η υποεκτέλεση εκτιμάται περίπου στο 1% του ΑΕΠ κατά μέσο όρο. Η Ελλάδα καταγράφει σημαντική υστέρηση στην εκτέλεση των συναφών δαπανών σε σχέση με τον αρχικό σχεδιασμό (-0,8% του ΑΕΠ το 2021, -1,3% του ΑΕΠ το 2022, -0,8% του ΑΕΠ το 2023). Ειδικότερα, σωρευτικά την περίοδο 2021-23 στην Ελλάδα, μόνο το 45% των συνολικών κονδυλίων των επιχορηγήσεων του RRF που έχουν εισπραχθεί μέχρι στιγμής έχει διοχετευθεί στην πραγματική οικονομία, κυρίως σε έργα που αφορούν την πράσινη μετάβαση και δράσεις για την ενίσχυση της απασχόλησης, των δεξιοτήτων και της κοινωνικής συνοχής.
Οι λόγοι για την καθυστέρηση της εκτέλεσης των δημόσιων δαπανών που σχετίζονται με τον RRF είναι δύσκολο να εξακριβωθούν και ποικίλλουν μεταξύ των διαφόρων χωρών, σύμφωνα με την ΤτΕ. Σύμφωνα με αναλύσεις των εμπειρογνωμόνων του Ευρωσυστήματος, εντοπίζονται ως πιθανές αιτίες τα εξής:
1. Διοικητικά εμπόδια, που μπορεί να οφείλονται σε υπερβολικό φόρτο λόγω ταυτόχρονης υλοποίησης επενδυτικών δράσεων άλλων κοινοτικά χρηματοδοτούμενων προγραμμάτων, πολύπλοκες εσωτερικές διαδικασίες, πιθανές συγκρούσεις συμφερόντων και αρμοδιοτήτων μεταξύ της κεντρικής διοίκησης και των περιφερειακών διοικήσεων.
2. Καθυστερήσεις στην κοστολόγηση των έργων, λαμβάνοντας υπόψη την επίπτωση της ενεργειακής κρίσης και της απότομης αύξησης του πληθωρισμού από το 2022 και μετά.
3. Προβλήματα στην πλευρά της προσφοράς, αναφορικά τόσο με την προμήθεια υλικών, λόγω και της γεωπολιτικής αβεβαιότητας, όσο και με την προσφορά εργασίας.
4. Έλλειψη ανταγωνισμού, έλλειψη διαφάνειας στους διαγωνισμούς και καθυστερήσεις στην ανάθεση συμβάσεων, που μεταξύ άλλων οδηγούν σε χρονοβόρες δικαστικές διαμάχες.
Ως αποτέλεσμα της υποεκτέλεσής τους, οι δημόσιες δαπάνες που χρηματοδοτούνται από ευρωπαϊκούς πόρους (συμπεριλαμβανομένου του RRF) προκαλούν μικρότερη δημοσιονομική ώθηση σε σύγκριση με την προβλεπόμενη. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η δημοσιονομική πολιτική στις χώρες της ευρωζώνης ήταν πιο περιοριστική κατά περίπου 0,2 ποσ. μον. του δυνητικού ΑΕΠ κατά μέσο όρο ετησίως την περίοδο 2021-23 έναντι των αρχικών προβλέψεων. Στην Ελλάδα η σωρευτική συμβολή των συνολικών επενδύσεων στο ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ την περίοδο 2021-23 ήταν μικρότερη κατά 2,2 ποσ. μον. έναντι των αρχικών προβλέψεων (σε σύγκριση με 6,2 ποσ. μον. στην Κροατία και 5,8 ποσ. μον. στην Ισπανία).
Το δανειακό σκέλος του RRF
Η Ελλάδα έχει λάβει συνολικά 14,9 δισ. ευρώ (41% των διαθέσιμων πόρων), εκ των οποίων 7,3 δισ. ευρώ σε δάνεια (41% του συνόλου) και 7,6 δισ. ευρώ σε επιδοτήσεις (42% του συνόλου), έχοντας ολοκληρώσει το 23% των συμφωνημένων στόχων/οροσήμων. Παράλληλα, τον Απρίλιο και τον Ιούνιο κατέθεσε αιτήματα είσπραξης της τέταρτης δόσης του σκέλους των δανείων (2,3 δισ. ευρώ) και των επιχορηγήσεων (1 δισ. ευρώ) αντίστοιχα. Σχετικά με το δανειακό σκέλος του RRF, ικανοποιητική πρόοδος έχει συντελεστεί και ως προς την υπογραφή συμβάσεων δανείων. Έως το τέλος Μαρτίου 2024 είχαν υποβληθεί 679 αιτήσεις για χρηματοδότηση μέσω δανείων του Μηχανισμού, προϋπολογισμού 9,9 δισ. ευρώ, από τις οποίες 280 έχουν προχωρήσει σε υπογραφή σύμβασης έργων ύψους 4,7 δισ. ευρώ, επιτρέποντας την έγκαιρη υποβολή του αιτήματος της τέταρτης δόσης δανείων νωρίτερα από τον αρχικό σχεδιασμό.
Όσον αφορά τις εκταμιεύσεις προς τις επιχειρήσεις, αυτές αναμένεται να πραγματοποιούνται έως το 2029, καθώς τα δάνεια εκταμιεύονται τμηματικά, με βάση την πορεία υλοποίησης των έργων, σε βάθος χρόνου τριών ετών που θεωρείται η μέση κατασκευαστική περίοδος. Έως το τέλος Μαΐου 2024 ο προϋπολογισμός των συμβασιοποιημένων δανείων ανερχόταν σε 4,9 δισ. ευρώ και οι εκταμιεύσεις προς τις επιχειρήσεις ανέρχονταν σε 1,74 δισ. ευρώ.
Οι καθυστερήσεις στις εκταμιεύσεις
Εντούτοις, ως προς το σκέλος των επιχορηγήσεων του RRF, οι εκταμιεύσεις προς τους τελικούς δικαιούχους παρουσιάζουν καθυστερήσεις, αν και επιταχύνθηκαν το 2023. Ειδικότερα, μέχρι το τέλος του 2023 ποσό ύψους 3,45 δισ. ευρώ είχε καταβληθεί στους τελικούς δικαιούχους, ενώ μέχρι τον Απρίλιο επιπλέον 2,4 δισ. ευρώ είχαν μεταβιβαστεί από τον κρατικό προϋπολογισμό προς φορείς εντός και εκτός της γενικής κυβέρνησης. Σύμφωνα με την αξιολόγηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, καθυστερήσεις στις τελικές πληρωμές των πόρων για επιχορηγήσεις παρατηρούνται σε όλες τις χώρες και αντανακλούν πρωτίστως περιορισμούς των φορέων σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο ως προς τη διοικητική διεκπεραίωση και την υλοποίηση των σχεδίων.
Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία, παρά την ικανοποιητική απορρόφηση των πόρων του RRF την περίοδο 2021-2023 έναντι του ευρωπαϊκού μέσου όρου, παρατηρήθηκε σημαντική υστέρηση στην εκτέλεση των δαπανών χρηματοδοτούμενων από τις επιχορηγήσεις του RRF σε σχέση με τον αρχικό σχεδιασμό. Δεδομένης της περιορισμένης διάρκειας ζωής του ευρωπαϊκού μέσου ανάκαμψης NGEU, χρειάζεται εντατικότερη προσπάθεια υλοποίησης των επενδυτικών σχεδίων ώστε να καταστεί δυνατή η πλήρης αξιοποίηση των θετικών επιδράσεων του μέσου αυτού στο ρυθμό ανάπτυξης και στην παραγωγικότητα της οικονομίας τα επόμενα χρόνια.
Υπενθυμίζεται ότι ο ευρωπαϊκός Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (Recovery and Resilience Facility ‒ RRF) πρόκειται να χρηματοδοτήσει με 648 δισ. ευρώ πλήθος επενδύσεων και μεταρρυθμίσεων στις χώρες της ΕΕ.
