Xρίστος Δήμας: H Ελλάδα μπορεί να γίνει ψηφιακό hub για τη ΝΑ Ευρώπη
Η καινοτομία αποτελεί το «καύσιµο» για την ανάπτυξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς, σύµφωνα µε τα στοιχεία της Κοµισιόν, τα δύο τρίτα της αύξησης της παραγωγικότητας στην Ευρώπη τις τελευταίες δεκαετίες οφείλονται σʼ αυτήν. Για την Ελλάδα, η αδυναµία των τελευταίων χρόνων να «κεφαλαιοποιήσει» την έρευνα ώστε να µετασχηµατίσει τη γνώση σε καινοτόµα προϊόντα και υπηρεσίες που θα δηµιουργήσουν εισοδήµατα είναι το βασικό «αγκάθι».
Όµως κάτι φαίνεται πλέον να αλλάζει, καθώς η Ελλάδα είναι ανάµεσα στις πέντε χώρες µε τη µεγαλύτερη βελτίωση στον τοµέα της καινοτοµίας, σύµφωνα µε πρόσφατα στοιχεία που έδωσε στη δηµοσιότητα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Ευρωπαϊκός Δείκτης Καινοτοµίας – EIS). Ο υφυπουργός Ανάπτυξης και Επενδύσεων, αρµόδιος για την Έρευνα, την Καινοτοµία και την Τεχνολογία, Χρίστος Δήµας, στη συνέντευξη που ακολουθεί, αναλύει πώς η χώρα βελτιώνεται σηµαντικά σε σχέση µε τους τοµείς της καινοτοµίας, αναφέρεται στη µεγάλη ευκαιρία του Ταµείου Ανάκαµψης, στον ρόλο που καλείται να παίξει ο ιδιωτικός τοµέας για την ενίσχυση της έρευνας, αλλά και στα κίνητρα που δίνονται πλέον τόσο σε φορολογικό όσο και σε ρυθµιστικό επίπεδο, σε επιχειρήσεις και επενδυτές.
Η Ελλάδα είναι ανάμεσα στις πέντε χώρες με τη μεγαλύτερη βελτίωση στον τομέα της καινοτομίας. Πού αποδίδετε αυτή την εξέλιξη;
Η αναγνώριση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή πως η Ελλάδα κάνει βήµατα προόδου στην καινοτοµία είναι σηµαντική, όµως για να φτάσουµε στο σηµείο να πρωταγωνιστούµε στα Βαλκάνια και στη Νοτιοανατολική Ευρώπη έχουµε πολύ δρόµο να διανύσουµε ακόµη. Η βελτίωση των δεικτών απόδοσης κυµαίνεται σε ποσοστό πάνω από το 25%, σύµφωνα µε στοιχεία που έδωσε στη δηµοσιότητα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η δηµιουργία της Πολιτείας Καινοτοµίας στη ΧΡΩΠΕΙ µέσω ΣΔΙΤ, η ανάπτυξη του τεχνολογικού Πάρκου Θεσσαλονίκης Thessintec, η δηµιουργία του Elevate Greece, δηλαδή της πύλης εισόδου στο οικοσύστηµα καινοτοµίας της χώρας, η αύξηση των φορολογικών κινήτρων υπερέκπτωσης δαπανών έρευνας και ανάπτυξης από 130% στο 200%, τα φορολογικά κίνητρα για «επενδυτικούς αγγέλους», τα κίνητρα για την απόκτηση µετοχών προαίρεσης (stock options), οι νέες δράσεις µέσω ΕΣΠΑ για την ενίσχυση των νεοφυών επιχειρήσεων, τους συνεργατικούς σχηµατισµούς καινοτοµίας, τα κέντρα ικανοτήτων και η ίδρυση γραφείων µεταφοράς τεχνολογίας είναι µερικές από τις σηµαντικές πρωτοβουλίες της κυβέρνησης που οπωσδήποτε βοήθησαν να γίνουν σηµαντικά βήµατα προόδου.
Ωστόσο, η χώρα δαπανά το 1,27% του ΑΕΠ σε Έρευνα και Ανάπτυξη, ποσοστό που απέχει ακόμη από το 3% που είχε θέσει ως στόχο η Κομισιόν. Υπάρχει κάποια σημαντική πρωτοβουλία για να βελτιωθεί η επίδοσή της;
Ο στόχος που είχε θέσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2010 ήταν όλα τα κράτη-µέλη της Ένωσης να επενδύουν ένα ποσοστό που ισούται µε 3% του ΑΕΠ στην έρευνα και καινοτοµία µέχρι το 2020. Μόλις τέσσερα κράτη-µέλη της ΕΕ πέτυχαν τον στόχο, ενώ η Ελλάδα είναι στη 16η θέση. Αυτό προκύπτει από το άθροισµα ιδιωτικών και δηµόσιων δαπανών µαζί και όχι για δαπάνες που προκύπτουν αυστηρά από τον κρατικό προϋπολογισµό. Όσον αφορά το ποσοστό της κρατικής χρηµατοδότησης, βρισκόµαστε στον µέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ, αλλά επιδίωξή µας είναι να προχωρήσουµε σε αυξήσεις, ειδικά µέσω του Ταµείου Ανάκαµψης. Εκεί που υστερούµε, όµως, είναι στο κοµµάτι της ιδιωτικής χρηµατοδότησης, γιʼ αυτό και προσπαθούµε να δώσουµε επιπλέον κίνητρα στον ιδιωτικό τοµέα. Ενδεικτικά σας αναφέρω πως ήδη από την 1η Σεπτεµβρίου 2020 είναι σε ισχύ τα νέα φορολογικά κίνητρα για τις επιχειρήσεις που επενδύουν σε Έρευνα και Ανάπτυξη, στα οποία έχουµε αυξήσει το ποσοστό της υπερέκπτωσης από το 130% στο 200%. Σύµφωνα µε τη µελέτη επιπτώσεων που έχουµε κάνει, σε συνεργασία µε το υπουργείο Οικονοµικών, θα έχουµε µία σηµαντική αύξηση της δαπάνης Έρευνας και Ανάπτυξης µόνο απʼ αυτό το φορολογικό κίνητρο που δώσαµε, η οποία µπορεί να φτάσει και τα 300 εκατ. ευρώ τα επόµενα τρία χρόνια.
Πώς θα αλλάξει τα δεδομένα το νέο ΕΣΠΑ και το Ταμείο Ανάκαμψης;
Η χρηµατοδότηση από το Ταµείο Ανάκαµψης για την ενίσχυση της έρευνας και της καινοτοµίας στην Ελλάδα αγγίζει τα 500 εκατ. ευρώ. Ήδη έχουµε συµφωνήσει για τη χρηµατοδότηση της βασικής και εφαρµοσµένης έρευνας, την ουσιαστική ενίσχυση των ερευνητικών προγραµµάτων, την αναβάθµιση και επέκταση των υποδοµών όλων των Ερευνητικών Κέντρων, επιπλέον µεταρρυθµίσεις για τις επενδύσεις σε Έρευνα & Ανάπτυξη (R&D) και υπέρ του οικοσυστήµατος καινοτοµίας. Όσον αφορά το πρόγραµµα ΕΣΠΑ, «τρέχουν» δράσεις όπως η πρόσκληση για τα Γραφεία Μεταφοράς Τεχνολογίας, τα οποία θα στηριχτούν µε 30 εκατ. ευρώ για να συνδέσουν αποτελεσµατικότερα την Έρευνα και την Καινοτοµία µε την Επιχειρηµατικότητα, η δράση για τα Κέντρα Ικανοτήτων, για τους Συνεργατικούς Σχηµατισµούς Καινοτοµίας (Innovation Clusters) και το κοµµάτι του «Ερευνώ – Δηµιουργώ – Καινοτοµώ». Το νέο ΕΣΠΑ 2021-2027, που έχει ήδη αρχίσει να σχεδιάζεται, περιλαµβάνει και νέα δράση «Ερευνώ – Δηµιουργώ – Καινοτοµώ», οι κύκλοι της οποίας θα ανακοινωθούν τους επόµενους µήνες και µάλιστα όλοι µαζί, ώστε οι ενδιαφερόµενοι να µη βιαστούν να καταθέσουν τις προτάσεις τους είτε είναι ώριµες είτε όχι, υπό τον φόβο ότι δεν θα υπάρξει νέα δράση. Η χρηµατοδότηση αυτού του προγράµµατος θα είναι επίσης µεγάλη, καθώς θα αγγίζει επίσης τα 500 εκατ. ευρώ και στόχος µας είναι να «τρέξουµε» πολύ πιο γρήγορα τις δράσεις σε σχέση µε το παρελθόν.
«Η Ελλάδα διαθέτει σπουδαίο ανθρώπινο δυναµικό, που είναι ικανό να παράγει υπεραξίες, αλλά ακόµη και να τραβήξει το επενδυτικό ενδιαφέρον παγκόσµιων κολοσσών».
Το ελληνικό σύστημα παραγωγής έρευνας παραμένει εσωστρεφές, καθώς ελάχιστοι ξένοι ερευνητές έρχονται να εργαστούν στην Ελλάδα. Πώς μπορούμε να ενισχύσουμε την εξωστρέφειά μας σʼ αυτόν τον τομέα;
Αρχικά πρέπει να έχουµε πολλά περισσότερα ξενόγλωσσα προγράµµατα στα πανεπιστήµιά µας. Πρέπει επίσης να επιδιώξουµε ακόµα περισσότερες συµφωνίες µε ξένα πανεπιστήµια και ερευνητικά κέντρα. Στο πλαίσιο αυτό, υπογράψαµε πριν από λίγους µήνες διακρατική συµφωνία στην έρευνα και τεχνολογία µε τις Ηνωµένες Πολιτείες της Αµερικής και πιστεύουµε πως θα οδηγήσει σε ακόµα µεγαλύτερη συνεργασία µεταξύ επιστηµόνων και ιδρυµάτων των δύο χωρών. Όµως, για να µπορέσουµε να ενισχύσουµε στην πράξη τον χώρο της έρευνας, απαιτείται µεγαλύτερη ευελιξία, ξεκινώντας από τα ερευνητικά κέντρα. Για τον λόγο αυτό προχωρήσαµε στην εξαίρεση των ερευνητών που συµµετέχουν σε προγράµµατα που χρηµατοδοτούνται από τον ιδιωτικό τοµέα ή από ευρωπαϊκά προγράµµατα από το ενιαίο µισθολόγιο. Με αυτή την αλλαγή ήδη αρκετοί επιστήµονές µας έχουν επιστρέψει στη χώρα, καθώς τα ερευνητικά κέντρα είχαν τη δυνατότητα να δώσουν πιο ανταγωνιστικές αµοιβές. Εξαιρέθηκαν, επίσης, οι αξιολογητές των ερευνητικών έργων από την υποχρεωτική υποβολή «πόθεν έσχες». Με αυτήν τη διάταξη ανοίγει πλέον ο δρόµος για την αξιοποίηση ξένων αξιολογητών στα ερευνητικά έργα ή ακόµα και Ελλήνων επιστηµόνων της Διασποράς. Επίσης, τα ερευνητικά κέντρα, µετά από πολλά χρόνια, ενισχύονται σηµαντικά µέσα από την πρόσληψη ειδικού επιστηµονικού και διοικητικού προσωπικού, ενώ παράλληλα µέσα από το Ταµείο Ανάκαµψης έχουν προγραµµατιστεί επενδύσεις αναβάθµισης και επέκτασης που ξεπερνούν τα 200 εκατ. ευρώ. Στόχος των παραπάνω ρυθµίσεων είναι να αξιοποιηθούν αφενός τα ερευνητικά κέντρα για τη στήριξη του υπάρχοντος ερευνητικού τους δυναµικού, αλλά κυρίως ταλαντούχοι επιστήµονες, που δραστηριοποιούνται και εκτός των εθνικών συνόρων, να εργαστούν στη χώρα µας.
«Η χρηµατοδότηση από το Ταµείο Ανάκαµψης για την ενίσχυση της έρευνας και της καινοτοµίας στην Ελλάδα αγγίζει τα 500 εκατ. ευρώ».
Τα τελευταία δύο χρόνια, μεγάλες εταιρείες εντάσσουν τη χώρα μας ως στρατηγικό κόμβο στο ευρύτερο δίκτυο των ψηφιακών δεδομένων. Μπορεί η Ελλάδα να αποτελέσει ψηφιακό hub στην ευρύτερη περιοχή της ΝΑ Ευρώπης;
Ναι, µπορεί και αυτός είναι κεντρικός µας στόχος. Από την αρχή της θητείας µας προχωράµε σε αλλαγές ώστε να δηµιουργηθεί ένα ακόµα πιο φιλικό περιβάλλον για την επιχειρηµατικότητα. Η Ελλάδα διαθέτει σπουδαίο ανθρώπινο δυναµικό µε άρτια επιστηµονική κατάρτιση και επιχειρηµατικό ταλέντο, που είναι ικανό να παράγει υπεραξίες, αλλά ακόµη και να τραβήξει το επενδυτικό ενδιαφέρον παγκόσµιων κολοσσών. Συνεπώς, δεν είναι τυχαίο το γεγονός πως το τελευταίο χρονικό διάστηµα, παρά την κρίση της πανδηµίας, υλοποιούνται σηµαντικές επενδύσεις στην έρευνα και καινοτοµία από εταιρείες όπως είναι η Microsoft, η EY, η Applied Materials, η Pfizer, η Cisco, η Amazon, η Volkswagen κ.ά. Αυτή είναι µια έµπρακτη ένδειξη εµπιστοσύνης στην ελληνική οικονοµία, αλλά και στο ανθρώπινο δυναµικό που διαθέτουµε. Μην ξεχνάµε, άλλωστε, πως οι επενδύσεις στον χώρο της έρευνας και καινοτοµίας συµβάλλουν στο να παραχθούν νέες, ποιοτικές και καλά αµειβόµενες θέσεις εργασίας. Παράλληλα δηµιουργείται µια δυναµική για τον επαναπατρισµό κάποιων από τους νέους µας που έφυγαν στα χρόνια της κρίσης και διαπρέπουν στο εξωτερικό. Ναι µεν βαδίζουµε στη σωστή κατεύθυνση, και αυτό το µαρτυρούν οι παραπάνω επενδύσεις, όµως έχουµε ακόµη δρόµο να διανύσουµε ώστε να φτάσουµε στο επιθυµητό σηµείο.
Στην ψηφιακή μετάβαση της χώρας σημαντικό ρόλο παίζουν και οι νεοφυείς επιχειρήσεις. Ποια είναι τα βασικά πρώτα συμπεράσματα από τη δημιουργία του Elevate Greece;
Μέχρι πρότινος η ελληνική πολιτεία δεν γνώριζε πόσες νεοφυείς επιχειρήσεις υπάρχουν, σε ποιους τοµείς δραστηριοποιούνται, πόσους εργαζόµενους απασχολούν, τι κύκλο εργασιών κάνουν, πόσες χρηµατοδοτήσεις έχουν πάρει. Σήµερα, το Elevate Greece έχει εξελιχθεί σε ένα εργαλείο που µας προσφέρει µια ολοκληρωµένη χαρτογράφηση του οικοσυστήµατος καινοτοµίας της Ελλάδας, δηλαδή τις νεοφυείς επιχειρήσεις, τις θερµοκοιτίδες, τους επιταχυντές, τις εταιρείες επιχειρηµατικών κεφαλαίων, τα ερευνητικά κέντρα και τους τεχνοβλαστούς, καθώς και τις επιχειρήσεις που επενδύουν σε Έρευνα και Ανάπτυξη. Αυτήν τη στιγµή 430 νεοφυείς επιχειρήσεις έχουν ολοκληρώσει την εγγραφή τους στο µητρώο και ο αριθµός τους αυξάνεται συνεχώς.
Όσον αφορά τα συµπεράσµατα, το πρώτο µας µέληµα ήταν τα µέλη του οικοσυστήµατος να «αγκαλιάσουν» την προσπάθεια, πράγµα που συµβαίνει σε ικανοποιητικό βαθµό. Η πλατφόρµα διαθέτει ειδικούς δείκτες καταγραφής, µε αποτέλεσµα να γνωρίζουµε σε ποιους τοµείς δραστηριοποιούνται οι περισσότερες επιχειρήσεις. Πλέον ξέρουµε πως το 14% των νεοφυών επιχειρήσεων είναι στις Βιοεπιστήµες, 10% στον Τουρισµό, 9% στο Περιβάλλον, 8% στην Αγροτεχνολογία κ.ο.κ. Γνωρίζουµε επίσης ποιοι κλάδοι απασχολούν τους περισσότερους εργαζοµένους. Παράλληλα, έχουµε και δεδοµένα µε βάση τα γεωγραφικά κριτήρια. Από τα τελευταία βλέπουµε για παράδειγµα ότι δύο στις τρεις νεοφυείς επιχειρήσεις εδράζονται στην περιφέρεια Αττικής, το οποίο αποτελεί υπερσυγκέντρωση, ακολουθεί η Κεντρική Μακεδονία µε ποσοστό περίπου 15%, η Κρήτη και µετά η Δυτική Ελλάδα. Την ίδια στιγµή, το ποσοστό στις υπόλοιπες περιφέρειες της χώρας είναι πολύ µικρό. Για να το ανατρέψουµε αυτό, έχουµε ήδη ξεκινήσει έναν κύκλο επαφών µε τις περιφέρειες της χώρας για να δούµε πώς µπορούµε να δώσουµε επιπλέον κίνητρα, όπως επιδότηση µέσω επιχειρησιακών προγραµµάτων στις startups που θα αποφασίσουν να δηµιουργήσουν την έδρα τους εκεί.
Tι ζητούν οι startups από την πολιτεία και πώς σχολιάζετε το γεγονός ότι ολοένα και περισσότερες ελληνικές εταιρείες μπαίνουν στο «ραντάρ» διεθνών επενδυτών;
Ζητούν περισσότερα κίνητρα και λιγότερα εµπόδια. Πριν από τη δηµιουργία του Elevate Greece δεν υπήρχε σαφής ορισµός για το πώς ορίζεται µια επιχείρηση ως νεοφυής. Αυτός ήταν ο αρχικός προβληµατισµός που υπήρχε σε όλα τα µέλη του οικοσυστήµατος και µε τη δηµιουργία του Εθνικού Μητρώου ξεπεράστηκε αυτό το βασικό εµπόδιο. Από εκεί και έπειτα, παρακολουθούµε το οικοσύστηµα βάσει συγκεκριµένων δεικτών απόδοσης, ώστε να µπορεί η Πολιτεία για πρώτη φορά να δροµολογεί στοχευµένες δράσεις ενίσχυσης, «κοµµένες» και «ραµµένες» στις ανάγκες του οικοσυστήµατος. Για παράδειγµα, προχωρήσαµε τη δράση ενίσχυσης της ρευστότητας των νεοφυών επιχειρήσεων που επλήγησαν από την πανδηµία µε τη µορφή επιστρεπτέας προκαταβολής.
Η δράση χρηµατοδοτείται µέσω ΕΣΠΑ και άρχισαν ήδη οι πληρωµές. Επίσης, για πρώτη φορά θεσπίστηκαν κίνητρα για τους «επενδυτικούς αγγέλους», κάνοντας τις νεοφυείς επιχειρήσεις πιο ελκυστικές, αφού τα φυσικά πρόσωπα που επενδύουν σε αυτές έχουν έκπτωση από το φορολογητέο εισόδηµα της τάξης του 50% σε σχέση µε την επένδυση που πραγµατοποίησαν. Προχωρήσαµε επίσης στη νοµοθέτηση µαζί µε το υπουργείο Οικονοµικών των stock options, ώστε να δώσουµε κίνητρα σε εργαζόµενους να αγοράσουν µετοχές νεοφυών επιχειρήσεων.
Παράλληλα έχουµε θεσπίσει τους επίσηµους υποστηρικτές του Elevate Greece, στους οποίους συµµετέχουν τράπεζες και άλλες επιχειρήσεις και συνεισφέρουν από οικονοµικά έπαθλα, όπως στα βραβεία που ανακοινώσαµε πρόσφατα, µέχρι εξειδικευµένα τραπεζικά προϊόντα, υπηρεσίες cloud, πρόσβαση σε ένα παγκόσµιο δίκτυο καινοτοµίας, υπηρεσίες mentoring κ.λπ.
Η δημιουργία μέσω ΣΔΙΤ της Πολιτείας Καινοτομίας στις παλιές εγκαταστάσεις της ΧΡΩΠΕΙ σε ποιο στάδιο βρίσκεται και τι αναμένεται να προσφέρει στο οικοσύστημα καινοτομίας;
Η Πολιτεία Καινοτοµίας θα είναι ένα πολυδύναµο κέντρο καινοτοµίας, στο οποίο θα φιλοξενούνται χώροι γραφείων, εργαστηρίων, βιβλιοθήκη, συνεδριακό κέντρο κ.ά. Πρόκειται για µια επένδυση ύψους 100 εκατ. ευρώ, ενώ αναµένεται να δηµιουργηθούν 2.000 νέες θέσεις εργασίας. H αξιοποίηση του εν λόγω ακινήτου, µε παράλληλη διατήρηση του αρχιτεκτονικού χαρακτήρα των κτιρίων του, πρόκειται να συµβάλει, εκτός των άλλων, και στην εν γένει οικιστική, περιβαλλοντική και πολιτιστική ανάδειξη και αναβάθµιση της ευρύτερης περιοχής του Πειραιά. Ως προς τις διαδικασίες για τον διαγωνισµό, µε την ολοκλήρωση της διαδικασίας εκδήλωσης ενδιαφέροντος και την αποσφράγιση των φακέλων υποψηφιότητας στη Γενική Γραµµατεία Έρευνας και Καινοτοµίας, προέκυψε το ενδιαφέρον τεσσάρων οµίλων, ιδιαίτερα ικανών να φέρουν το έργο εις πέρας. Η αξιολόγηση των φακέλων έχει ολοκληρωθεί και στη συνέχεια πρόκειται να πραγµατοποιηθεί η κρισιµότερη ίσως φάση του διαγωνισµού, αυτή του ανταγωνιστικού διαλόγου. Εκεί οι ενδιαφερόµενοι θα κάνουν τις προτάσεις τους και θα διαµορφωθεί το τελικό τεύχος προκήρυξης του διαγωνισµού, πάνω στο οποίο θα κατατεθούν και οι δεσµευτικές προσφορές. Στόχος είναι τους πρώτους µήνες του 2022 ο διαγωνισµός να έχει ολοκληρωθεί και, εν συνεχεία, µε γοργούς ρυθµούς να ξεκινήσει η κατασκευή της πρώτης Πολιτείας Καινοτοµίας στην Ελλάδα.
*Η συνέντευξη δημοσιεύεται στο περιοδικό Fortune που κυκλοφορεί στα περίπτερα και περιλαμβάνει την έρευνα με τις πιο Αξιοθαύμαστες Επιχειρήσεις στην Ελλάδα.
