Yevgeny Prigozhin: O νέος «Ρασπούτιν» των Ρώσων που βάζει δύσκολα στον Πούτιν

Της Nina L. Khrushceva

Ο πόλεμος της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας δεν πήγε όπως είχε προγραμματιστεί. Και τώρα ο Yevgeny Prigozhin, ο επικεφαλής της ιδιωτικής στρατιωτικής εταιρείας Wagner Group, κλιμακώνει τις δημόσιες επιθέσεις του εναντίον του ρωσικού στρατού. Σε μια εποχή που το Κρεμλίνο καταστέλλει επιθετικά τους όποιους διαφωνούντες, πώς επιβιώνει;

Από την έναρξη της «ειδικής στρατιωτικής του επιχείρησης» τον Φεβρουάριο του 2022, ο πρόεδρος Vladimir Putin ισχυρίζεται ότι επιδιώκει την επίτευξη διαφορων στόχων. Αφού αρχικά επιδίωξε την «αποναζιστικοποίηση» και την «αποστρατιωτικοποίηση» ολόκληρης της Ουκρανίας (με την κατάληψη και τον έλεγχό της), μετά έθεσε ως στόχο να «απελευθερώσει» την ανατολική περιοχή του Ντονμπάς. Μίλησε επίσης για την υπεράσπιση των «ιστορικών συνόρων» της Ρωσίας και επιμένει ότι η Δύση τον ανάγκασε να επιτεθεί στην Ουκρανία.

Αυτές οι ρητορικές αλλαγές αντικατοπτρίζουν τη δυναμική του πεδίου μάχης – ιδιαίτερα, τις επαναλαμβανόμενες αποτυχίες, τα λάθη και τους λανθασμένους υπολογισμούς των ρωσικών δυνάμεων. Με απλά λόγια, ο Putin προσπαθεί να σώσει την πολιτική του προσωπικότητα. Αλλά ο Prigozhin –από τον οποίο ο Putin εξαρτάται όλο και περισσότερο για τις νίκες στο πεδίο της μάχης– του βάζει δύσκολα.

Σε συνέντευξη με τον blogger Konstantin Dolgov, που δημοσιεύτηκε στις 24 Μαΐου, ο Prigozhin τάχθηκε κατά της ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης. Αντί να αποναζιστικοποιήσει την Ουκρανία, σημείωσε, η Ρωσία την έκανε «παγκοσμίως διάσημη». Η Ρωσία την στρατιωτικοποίησε: «Αν [οι Ουκρανοί] είχαν 500 τανκς πριν, τώρα έχουν 5.000. Αν τότε είχε 20.000 μαχητές, τώρα είναι 400.000».

Ο Prigozhin επέρριψε την ευθύνη στις ελίτ της Ρωσίας, ιδιαίτερα σε ανώτερους στρατιωτικούς ηγέτες, κατηγορώντας τους για έλλειψη αφοσίωσης στον πόλεμο. Και προειδοποίησε ότι οι απλοί Ρώσοι, όλο και πιο απογοητευμένοι από την έλλειψη προόδου, θα μπορούσαν να επαναστατήσουν. Η μόνη λύση, κατά την άποψή του, είναι η κλιμάκωση της πολεμικής προσπάθειας, η κήρυξη στρατιωτικού νόμου και η έναρξη «νέου κύματος επιστράτευσης». Διαφορετικά, «θα εκνευρίσουμε τους Ρώσους».

Δεν έχει άδικο…

Ο Prigozhin δεν έχει άδικο που αμφισβητεί την αφοσίωση των ρωσικών ελίτ. Στις αρχές Ιουνίου, ο Konstantin Zatulin, βουλευτής στη Δούμα, εκπρόσωπος του κόμματος «Ενωμένη Ρωσία» του Putin, μετέφερε ένα παρόμοιο συναίσθημα – ότι «πολλοί στόχοι της επιχείρησης έχουν χάσει το νόημά τους… δεν υπάρχει αποτέλεσμα».

Τα δε σχόλιά του καθρέπτιζαν τη σύγχυση που επικρατεί στην κορυφή της πολιτικής ηγεσίας του Κρεμλίνου. Σχεδόν ολόκληρο το υπουργικό συμβούλιο, συμπεριλαμβανομένου του υπουργού Άμυνας Soigu, αγαπημένου στόχου του Prighozin, θα προτιμούσε να αποφύγει την περαιτέρω κλιμάκωση και ο στρατός μπορεί κάλλιστα να επεξεργάζεται στρατηγικές για αυτόν τον σκοπό.

Αυτή είναι μια ρεαλιστική απόφαση. Το μεγαλύτερο μέρος της άρχουσας τάξης της Ρωσίας πιστεύει ότι είναι δύσκολο να κερδηθεί αυτός ο πόλεμος. Όσο περισσότερο η χώρα πολεμά, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να γίνει Βόρεια Κορέα, ένα κράτος πρόθυμο να θυσιάσει τα πάντα (βιοτικό επίπεδο, ασφάλεια, ακόμη και κυριαρχία, καθώς η χώρα εξαρτάται όλο και περισσότερο από μια Κίνα που περιμένει τους πόρους της) για να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις και τις εμμονές του ηγέτη της. 

Αλλά ο Prigozhin αυτό το επιδιώκει. Θέλει οι Ρώσοι να εγκαταλείψουν τις υλικές ανέσεις στο όνομα της επιβολής του Russkiy mir (ρωσικός κόσμος). Κατά την άποψή του, η άρνηση των ρωσικών ελίτ να ασπαστούν τον τζινγκοϊσμό είναι αδικαιολόγητη, ειδικά ενόψει των αυξανόμενων θανάτων αμάχων από τις ουκρανικές επιθέσεις στο ρωσικό έδαφος. Και δεν είναι μόνος.

Η αδυσώπητη προπαγάνδα μπορεί να μην έπεισε τους απλούς Ρώσους να συμμετάσχουν στην πολεμική προσπάθεια, αλλά τροφοδότησε την οργή τους. Όταν ήμουν στη Μόσχα τον Ιανουάριο, μπορούσε κανείς να εκφράσει ελεύθερα τη δυσαρέσκειά του για το Κρεμλίνο – τουλάχιστον σε σχετικά ιδιωτικά κοινωνικά περιβάλλοντα. Τώρα, όπως και στην εποχή του Στάλιν, οι εχθροί είναι παντού. Φίλοι και γείτονες αναφέρουν ο ένας τον άλλον και οι εργαζόμενοι σε καφετέριες κρυφακούν τους πελάτες τους.

Μερικοί από τους εξαγριωμένους Ρώσους αρχίζουν να βλέπουν εχθρούς παντού και δεν θα τους πείραζε η πλήρης στρατιωτικοποίηση του πολιτικού και οικονομικού συστήματος της Ρωσίας. Εξακολουθούν να είναι υπέρ του Πούτιν, αλλά καθώς ο πόλεμος συνεχίζεται αμφιβάλλουν όλο και περισσότερο για την ισχύ του. 

Άρα, η εξέγερση που οραματίζεται ο Πριγκόζιν –και φαίνεται να επιθυμεί– γίνεται πιο πιθανή;

Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, πρέπει να εξετάσουμε την επιρροή του Prigozhin, η οποία βασίζεται στο ιστορικό νικών και των θηριωδιών του του Ομίλου Wagner. Εξαγριωμένοι Ρώσοι μπορεί επίσης να έλκονται από την αδίστακτη ρητορική του («ένας σκύλος δέχεται τον θάνατο ενός σκύλου», είπε για ένα βίντεο που δείχνει την εκτέλεση με βαριοπούλα ενός πρώην μισθοφόρου Wagner που είχε αλλάξει πλευρά).

Το γεγονός ότι ο Prigozhin μπορεί να επικρίνει την πολεμική προσπάθεια χωρίς συνέπειες –ο συνομιλητής του, Dolgov, απολύθηκε λόγω της συνέντευξης– απλώς αυξάνει τον μυστήριο που τον περιβάλλει. Στην Αγία Πετρούπολη, η επιρροή του είναι τεράστια. Όμως ο Prigozhin δεν χρησιμοποιεί αυτή την επιρροή για να αμφισβητήσει τον Putin. Αντίθετα, όταν επιτίθεται στις στρατιωτικές και πολιτικές ελίτ της Ρωσίας, τραβάει την προσοχή από τον άνθρωπο στην κορυφή. Και, τελικά, ο Putin πιθανότατα να συμφωνεί με τη στάση του Prigozhin.

Μοιάζει…

Ο Πριγκόζιν είναι έξω από το σύστημα, αλλά το σύστημα είναι αυτό που υπηρετεί. Υπό αυτή την έννοια, μοιάζει πολύ με τον Γκριγκόρι Ρασπούτιν, τον «μυστικό μοναχό» που έγινε φίλος –και επηρέασε έντονα– την τελευταία αυτοκρατορική οικογένεια της Ρωσίας, τους Ρομανόφ, πριν από την επανάσταση του 1917. Και στις δύο περιπτώσεις, το κράτος δεν είχε συνοχή και ο υπεύθυνος απέτυχε να επιδείξει επαρκή ηγεσία. Τα περιθωριακά στοιχεία εμφανίστηκαν για να γεμίσουν το κενό, όχι προσπαθώντας να μαντέψουν τι ήθελε το αφεντικό, αλλά καθιερώνοντας τους εαυτούς τους ως υπολογίσιμες δυνάμεις – όλα αυτά με φόντο τη λαϊκή οργή.

Ο Putin μπορεί να ταυτιστεί με τον Prighozin και να εκτιμήσει τη συμβολή του Ομίλου Wagner στην προσπάθεια καταστροφής της Ουκρανίας. Αλλά πρέπει να καταλάβει ότι η ανεξαρτησία, η τόλμη και η φιλοδοξία του Prigozhin ανατρέπουν την κοινωνική ηρεμία που είναι απαραίτητη για την επιβίωση του καθεστώτος. Ο Ρασπούτιν βρήκε φρικτό τέλος όταν έγινε στόχος της παρηκμασμένης ελίτ. Ο Prighozin θα μπορούσε να βρίσκεται σε παρόμοια πορεία.

Η Nina L. Khrushcheva είναι Καθηγήτρια Διεθνών Σχέσεων στο The New School, είναι η συν-συγγραφέας (με τον Jeffrey Tayler) του «In Putin’s Footsteps: Searching for the Soul of an Empire Across Russia’s Eleven Time Zones» (St. Martin’s Press , 2019).

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ:

• Στο ένα τρίτο η αξία του Twitter, αλλά ο Μασκ είναι ο πιο πλούσιος… ξανά
• ΕΕ: Το Twitter εγκατέλειψε τον κώδικα πρακτικής κατά της παραπληροφόρησης