Χρήστος Ζερεφός: «Όταν τα ακραία καιρικά φαινόμενα γίνουν συνήθη, δεν θα υπάρχει επιστροφή»
Όταν το 1970 καθιερώθηκε στις ΗΠΑ η γιορτή της Ημέρας της Γης, η αντίστροφη μέτρηση της σχέσης των ανθρώπων με το κλίμα ήταν «πρελούδιο» όσων θα ακολουθούσαν. Στη σκιά όμως της πανδημίας που σαρώνει τον πλανήτη, και τα τραυματικά μαθήματα από την απειλή που δεν θα ξεχάσουμε ποτέ αφήνουν ανεξίτηλα τα σημάδια τους, η Ημέρα της Γης δεν είναι απλά «γιορτή».
Είναι γιορτή και θρήνος. Είναι η ώρα μηδέν για επανεκκίνηση σε όλα τα επίπεδα. Στο Fortune Greece αναζητούμε τις προϋποθέσεις και τις πρωτοβουλίες για την «εδώ και τώρα» επανεκκίνηση και δεν υπάρχει καταλληλότερος συνομιλητής από τον καθηγητή Χρήστο Ζερεφό.
Ο πολυβραβευμένος Έλληνας επιστήμονας έγινε παγκόσμια γνωστός από τις μελέτες του για τη μεταβλητότητα στο στρώμα του όζοντος, όταν αυτά ήταν ακόμη «άγνωστες λέξεις». Τόλμησε κι άνοιξε την κουβέντα στη χώρα μας για την κλιματική κρίση με απλό και επιστημονικό τρόπο, και αφιέρωσε και αφιερώνει τη ζωή του στην αλληλεπίδραση κλίματος και φυσικοχημικών παραμέτρων σε παγκόσμια κλίμακα. Ο καθηγητής Χρήστος Ζερεφός έγινε μέλος της Νορβηγικής Ακαδημίας, δέκα χρόνια πριν η Ελλάδα τον ανακηρύξει μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.
Η συζήτηση με τον υπέροχο άνθρωπο και επιστήμονα, απόγονο μιας οικογένειας που έζησε για τέσσερις γενιές στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, είναι απίστευτα επίκαιρη και ενδιαφέρουσα. Ο Γενικός Γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών και Εθνικός μας εκπρόσωπος για την κλιματική αλλαγή, είναι ένας πολίτης του κόσμου, με πηγαίο χιούμορ κι ένα φωτεινό χαμόγελο που ακτινοβολεί αγάπη για την επιστήμη του, την οικογένειά του, την ιστορία και τη φύση.
Κύριε καθηγητά, η πανδημία έχει κοστίσει την ζωή σχεδόν ενός εκατομμυρίου ανθρώπων σε όλη την Ευρώπη έως σήμερα, επηρεάζοντας αρνητικά και τo προσδόκιμο ζωής. Πόσο συνδέεται ο Covid-19 με την κλιματική κρίση, και πόσο σύμφωνο σας βρίσκει η πρόβλεψη ότι στα επόμενα χρόνια, θα δούμε αύξηση των λοιμωδών στελεχών λόγω της κλιματικής αλλαγής;
Χρήστος Ζερεφός: H κυριότερη σύνδεση ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής και covid μπορεί να συμβεί μέσα από την υπερθέρμανση του πλανήτη και ιδιαίτερα το λιώσιμο των παγετώνων, στο μεταίχμιο της πολικής ζώνης και κυρίως στο βόρειο ημισφαίριο. Περιοχές όπως η νότια Σιβηρία, η οποία υπερθερμαίνεται όπως γνωρίζουμε, είναι ελεύθερες πλέον από τους αιώνιους παγετώνες, με αποτέλεσμα να αποκαλύπτονται πιθανοί παλαιοϊοί, οι οποίοι μπορούν στη συνέχεια να μεταφερθούν σε μεγάλες αποστάσεις. Αν αυτή η υπόθεση, την οποία δημοσιεύσαμε σε έγκριτο περιοδικό, αληθεύσει, τότε θα πρέπει η οικουμένη να θωρακιστεί ακόμα περισσότερο απέναντι σε προσεχείς πανδημίες, οι οποίες μπορεί να εμφανίζονται ακόμα και συχνότερα. Τα τελευταία 100 χρόνια περίπου, από τις 10 πανδημίες οι οκτώ προήρχοντο από περιοχές νότια της νότιας Σιβηρίας για παράδειγμα.
Πρόσφατα, ο Bill Gates είπε ότι το κόστος τη κλιματικής αλλαγής είναι πολύ μεγαλύτερο από το κόστος της πανδημίας, διότι για να απαλλαγούμε από τα ορυκτά καύσιμα θα χρειαστούν τουλάχιστον άλλα 30 χρόνια, καθώς έχουν γίνει πολύ λίγα σε σχέση με αυτά που θα έπρεπε. Υπάρχουν τρόποι επιτάχυνσης της διαδικασίας και πόσο έτοιμες είναι οι οικονομίες και οι επιχειρήσεις για να αντιμετωπίσουν τα κόστη που απαιτούνται, όταν το πιο βασικό κομμάτι των εκπομπών είναι το ατσάλι, το τσιμέντο και τα καύσιμα των αεροπλάνων;
Έχει απόλυτο δίκιο ο Bill Gates διότι η ανθρωπότητα καλείται να δραστηριοποιηθεί τάχιστα, έτσι ώστε μέχρι το 2050 να απαλλαγούμε από το αποτύπωμα άνθρακα σε παγκόσμια κλίμακα. Πολύ λίγα χρόνια, με μεγάλο κόστος που ξεπερνά ακόμα και το κόστος του covid αλλά απαραίτητο για να σταθεροποιηθεί η μέση θερμοκρασία του πλανήτη με αύξηση που δεν θα υπερβαίνει τους 1,5-2οC.
Υπάρχει η τεχνολογία, απλώς πρέπει όλοι να συνειδητοποιήσουν ότι η μετάβαση στις ΑΠΕ θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας αλλά ταυτόχρονα θα απαιτήσει μεγάλες δαπάνες. Είναι πολύ δύσκολο να υπολογισθεί σήμερα το ισοζύγιο του κόστους για την μετά το 2050 εποχή. Πιστεύω όμως ότι στα προσεχή 30 χρόνια θα μπορεί η ανθρωπότητα να το επιτύχει με τα υπάρχοντα οικονομικά εργαλεία και τη βούληση βεβαίως των χωρών και του πληθυσμού του πλανήτη για μια νέα εποχή, δείγμα της οποίας πήραμε όταν έγινε η ανθρωπόπαυση τον περασμένο Μάρτιο-Απρίλιο, όπου η ατμόσφαιρα και τα ύδατα έγιναν πιο καθαρά και ο θόρυβος στις πόλεις σχεδόν μηδενίσθηκε. Αυτό είναι το μέλλον των πόλεων εάν επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι.
Στις τοποθετήσεις σας, θέτετε και εσείς, ως χρονολογία ορόσημο το 2050, προκειμένου να έχουμε εναρμονιστεί με τις επιταγές της αειφόρου ανάπτυξης και εμείς και τα οικοσυστήματα και η παγκόσμια οικονομία. Αν και ο δρόμος είναι ακόμη μακρύς, είναι, εν τούτοις, εφικτή μια τέτοια προοπτική;
Η προοπτική αυτή είναι εφικτή παρά το μεγάλο της κόστος και εφόσον όλες οι χώρες συσπειρωθούν στον κοινό στόχο. Η αβεβαιότητα της ανθρωπογενούς παρέμβασης έχει σχεδόν μηδενισθεί και επομένως, το πεπρωμένο θα το φτιάξουμε και εμείς, ο κάθε κάτοικος και η κάθε χώρα. Δηλαδή, θα εξοικονομήσουμε ενέργεια και φυσικούς πόρους σε εξαντλητικό βαθμό στην αρχή και στη συνέχεια, καθώς θα πλησιάζουμε στο 2050, η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή θα έχει, ελπίζω, επιτευχθεί. Θα μάθουμε δηλαδή να ζούμε με συχνότερα ακραία καιρικά φαινόμενα και να προστατεύουμε την περιουσία και τον εαυτό μας, αλλά και την κοινότητα του καθενός μας από κινδύνους που συνεπάγεται η αποσταθεροποίηση του κλίματος.
Ο κορωνοϊός φώτισε τις ανισότητες σε όλα τα επίπεδα. Κυρίως, όμως, τις διαφορές μεταξύ πλούσιων και φτωχών, μεταξύ πλουσιότερων και φτωχότερων χωρών. Είναι κάτι που θα συμβεί και με την κλιματική αλλαγή;
Ασφαλώς είμαστε όλοι το ίδιο εκτεθειμένοι απέναντι στα φυσικά φαινόμενα και οι πλούσιοι και οι φτωχοί. Καμία περιουσία δεν μπορεί να προστατεύσει απέναντι σε ακραία καιρικά φαινόμενα και επομένως, όπως σε όλους μας και στον καθένα ανήκει ένας μικρός χώρος για να μας υποδεχθεί η Γη στην αιωνιότητα. Το ίδιο συμβαίνει και με τους πλούσιους και τους φτωχούς, οι οποίοι εκτιθέμενοι στη μανία της φύσης, θα έχουν το ίδιο πεπρωμένο.
« Στη δεκαετία του “50 το κόστος για αποζημιώσεις από ακραία καιρικά φαινόμενα δεν ξεπερνούσε τα 10 δισ. δολάρια. 60 χρόνια μετά, το κόστος αυτό έχει εκατονταπλασιαστεί και έχει ξεπεράσει το ένα τρισεκατομμύριο δολάρια! »
Σε ποιο βαθμό έχουν δημιουργηθεί προβλήματα στις αγροτικές ζώνες στον πλανήτη από τα έντονα καιρικά φαινόμενα και την αλλαγή του κλίματος; Μετά την τραυματική εμπειρία των μεταναστευτικών ροών λόγω πολέμων, θα κινδυνεύσουμε, πιστεύετε, να ζήσουμε νέο κύμα μεταναστεύσεων λόγω υποσιτισμού από την έλλειψη εσοδειών;
Ασφαλώς και θα κινδυνεύσει η Γη εάν δεν προσαρμοσθεί και εκσυγχρονισθεί η παγκόσμια γεωργία. Ο γεωργικός κλάδος είναι εκείνος ο οποίος κατεξοχήν θα υποστεί τα αποτελέσματα της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής. Επομένως, πέραν κάποιου σημείου, η Γη δεν θα μπορεί να τους θρέψει όλους όπως είχε προτείνει ο Μαχάτμα Γκάντι. Το σημείο αυτό το τοποθετώ όταν το ακραίο γίνει σύνηθες, δηλαδή όταν δεν θα έχουμε δυνατότητα επιστροφής σε ένα κλίμα σαν αυτό που ζούμε σήμερα.
Τα ακραία καιρικά φαινόμενα γνωρίζουμε ότι έχουν τεράστιο κόστος. Με ποιους δείκτες ή εργαλεία, αποτιμάται το κόστος της αποσταθεροποίησης του κλίματος;
Νομίζω ότι ο καλύτερος δείκτης είναι το κόστος που πλήρωσαν οι ασφαλιστικές εταιρείες παγκοσμίως για αποζημιώσεις από ακραία καιρικά φαινόμενα. Στη δεκαετία του “50 το κόστος αυτό δεν ξεπερνούσε τα 10 δισ. δολάρια. Την τελευταία δεκαετία, δηλαδή 60 χρόνια μετά, το κόστος αυτό έχει εκατονταπλασιαστεί και έχει ξεπεράσει το ένα τρισεκατομμύριο δολάρια. Είναι ένας από τους οικονομικούς δείκτες που δείχνουν πόσο πιο ακριβά κοστίζει η αύξηση της συχνότητας και κυρίως της έντασης των ακραίων καιρικών φαινομένων.
Στην Ελλάδα, το κόστος της κλιματικής κρίσης, σύμφωνα με μελέτη που είχε εκπονηθεί το 2011 από την Τράπεζα της Ελλάδος, θα υπερβεί τα 700 δις ευρώ μέχρι το τέλος του 21ου αιώνα. Υπάρχουν ενδείξεις ότι προσαρμοζόμαστε έγκαιρα στην αναγκαιότητα εκείνων των μέτρων που θα μειώσουν το κόστος αυτό; Πόσο αισιόδοξος είστε;
Ακόμα δεν έχουμε προσαρμοσθεί. Ελπίζω ότι με τα προγράμματα προσαρμογής τα οποία έχουμε θέσει μέσω του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας θα μπορέσουν οι Δήμοι και οι Περιφέρειες να εκπονήσουν σχέδια προσαρμογής. Όπως αναφέρατε, στη μελέτη που κάναμε για την Τράπεζα της Ελλάδος και την οποία τώρα επικαιροποιούμε, το κόστος της κλιματικής αλλαγής χωρίς να πάρουμε κανένα μέτρο θα ξεπεράσει τα 700 δισ ευρώ αποπληθωρισμένο στο τέλος του αιώνα μας. Μια επιτυχής προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή θα μειώσει το κόστος αυτό περίπου στο μισό. Επομένως, η ορθή προσαρμογή και η ορθή εκπαίδευση στο τι συμβαίνει γύρω μας είναι βέβαιο ότι θα αφυπνίσουν το αίσθημα αυτοπροστασίας που είναι έμφυτο σε όλα τα έμβια όντα και θα προσπαθήσουμε να προσαρμοσθούμε.
Πού εντοπίζετε τον κρίσιμο ρόλο της καινοτομίας και της τεχνολογίας, στη μάχη με το κλίμα; Είναι μόνο θετικός ο ρόλος της;
Είναι σχεδόν μόνο θετικός με ελάχιστες εξαιρέσεις. Οι εξαιρέσεις αφορούν στην όσο το δυνατόν περισσότερη χρήση των ΑΠΕ για τη βιομηχανία και όλες τις οικονομικές δραστηριότητες στον πλανήτη. Είναι γνωστό ότι σήμερα η εκμετάλλευση των ΑΠΕ αποτελεί ένα μικρό ποσοστό των συνολικών αναγκών ενέργειας παγκοσμίως αλλά πιστεύω ότι θα μπορέσει η ανθρωπότητα να ανταποκριθεί και με τη βελτίωση της τεχνολογίας αλλά και με τη βούληση των κατοίκων.
« Εύχομαι να μην φθάσουμε ποτέ στο σημείο εκείνο που θα πούμε ότι πλέον, οι επιπτώσεις του ανθρώπου στο περιβάλλον δεν μπορούν να επιστρέψουν στην πρότερη κατάσταση του πλανήτη, δηλαδή στην περίοδο των αρχών του 20ου αιώνα. »
Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, η απόλυτη προτεραιότητα για τη χώρα μας στα θέματα αντιμετώπισης του περιβαλλοντικού μας αποτυπώματος;
Η μείωση της κατανάλωσης φυσικών πόρων, η μείωση των απορριμμάτων, η Παιδεία και η προτίμηση σε προϊόντα μικρού ή μηδενικού αποτυπώματος άνθρακα. Το κυρίαρχο βέβαια είναι πάντοτε η σωστή Παιδεία. Από το παραμύθι των μικρών παιδιών μέχρι την μετά το διδακτορικό περίοδο της ζωής των κατοίκων.
Το αισιόδοξο σενάριο της συμφωνίας του Παρισιού, αλλά και του Green Deal του Ευρωκοινοβουλίου, προβλέπει αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 1,5oC. Σας βρίσκει σύμφωνο αυτό το σενάριο;
O 1,5oC ως όριο ανοχής για την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη είναι λίαν ευπρόσδεκτος αλλά φοβούμαι ότι δεν θα μπορέσουμε να το επιτύχουμε μέχρι το 2050, όπως προβλέπουν οι συμφωνίες αυτές. Είναι πολύ δύσκολο να εκτιμήσει κανείς σε ποιο επίπεδο αύξησης της μέσης θερμοκρασίας μπορούμε να φθάσουμε. Για τη χώρα μας, η αύξηση του 1,5οC θα είναι μια πολύ μεγάλη πρόκληση, η οποία φοβούμαι ότι δεν θα μπορεί να είναι και εύκολα εφικτή. Οψόμεθα.
Τι σας ανησυχεί περισσότερο και ποια ευχή θα θέλατε να απευθύνετε, σήμερα, που είναι η Ημέρα της Γης;
Αυτό που με ανησυχεί περισσότερο είναι η περιορισμένη Παιδεία, τόσο γύρω από τη φύση όσο και στη συμβίωση του ανθρώπου με τη φύση. Η απομάκρυνσή του με την αστυφιλία και ιδίως με τη χρήση της εικονικής πραγματικότητας, η οποία αντί να λειτουργήσει περιβαλλοντόφιλα έχει οδηγήσει πολλές φορές σε περιβαλλοντοφοβία, είναι αυτά που με ανησυχούν. Η ευχή μου είναι να μην φθάσουμε ποτέ στο σημείο εκείνο που θα πούμε ότι πλέον, οι επιπτώσεις του ανθρώπου στο περιβάλλον δεν μπορούν να επιστρέψουν στην πρότερη κατάσταση του πλανήτη, δηλαδή στην περίοδο των αρχών του 20ου αιώνα. Αυτός είναι ο κύριος φόβος που αντιμετωπίζει η Γη σήμερα. Η ευχή μου λοιπόν θα είναι μέσω της Παιδείας να εξαλείψουμε αυτούς τους φόβους για το μέλλον των ανθρώπων που έρχονται και θα έρχονται να κατοικήσουν στον πλανήτη μετά από εμάς.
Κύριε καθηγητά σας ευχαριστώ θερμά!
