Δημήτρης Εφραίμογλου: «Ο “Ελληνικός Κόσμος” είναι η κιβωτός του ελληνικού ήθους»
Ο Δημήτρης Εφραίμογλου συνέβαλε καθοριστικά σε αυτό ως άνθρωπος της τεχνολογίας και των υπολογιστών, όπως δηλώνει, ενώ θεωρείται πρωτοπόρος στον σχεδιασμό, στην ανάπτυξη και τη χρήση νέων τεχνολογιών χάριν της Εκπαίδευσης και του Πολιτισμού. Φέρνοντας στην Ελλάδα το πρώτο έκθεμα εικονικής πραγματικότητας τη δεκαετία του 1990, σήμερα νιώθει υπερήφανος για το αποτύπωμα που έχει αφήσει η προσπάθειά του στον πολιτισμό και στην εκπαίδευση, και κυρίως γιατί μέσα από μια πορεία 25 χρόνων, υπηρετώντας το τρίπτυχο «καινοτομία, εξωστρέφεια, τεχνολογία», το ΙΜΕ και ο «Ελληνικός Κόσμος», «δεν είναι μόνο η κιβωτός της εικονικής πραγματικότητας, αλλά όλο το κτίριο είναι η κιβωτός του ελληνικού ήθους», όπως είχε αναφέρει ένας από τους επισκέπτες.
Κύριε Εφραίμογλου, ποια ανάγκη οδήγησε στην ίδρυση του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού;
H ανάγκη για τη γέννηση του Ιδρύματος ξεκίνησε από ένα ταξίδι που έκανε ο Λάζαρος Εφραίμογλου, ως αντιπρόεδρος του Συμβουλίου της Ευρώπης, στην Αττάλεια. Η Αττάλεια, το επίνειο της Σπάρτης της Πισιδίας, είναι ο τόπος καταγωγής της οικογένειας Εφραίμογλου. Είπαν, λοιπόν, με τη μητέρα μου ότι, αφού θα πάμε στην Αττάλεια, ας περιηγηθούμε με το αυτοκίνητο στο νοτιοδυτικό άκρο της Τουρκίας, σαν ένα ταξίδι αναψυχής. Εκείνος, ως παιδί προσφύγων και από τους δύο του γονείς και έχοντας μέσα του το ανήσυχο πνεύμα του Μικρασιάτη, είχε διαβάσει πολύ για την περιοχή και του έκανε μεγάλη εντύπωση πως, οδηγώντας σε εκείνα τα μέρη, τουλάχιστον τις μισές από τις πόλεις που είχαν απομείνει δεν τις είχε ακουστά και δεν υπήρχαν ούτε στον χάρτη.
Γυρίζοντας στην Ελλάδα έφερε μαζί του και τον «φόβο» ότι όλη αυτή η Ιστορία, που αγγίζει τα 2.000 χρόνια θα χαθεί, γιατί δεν θα καταγραφεί από κάποιον φορέα, δεδομένου ότι τότε, την περίοδο της ΕΟΚ το 1991- 1992, δεν γινόταν συζήτηση για ένταξη της Τουρκίας στην Ένωση. Εγώ τότε είχα ολοκληρώσει τις σπουδές μου στους υπολογιστές και με γνώμονα τη διατήρηση της Ιστορίας για τους σημερινούς ανθρώπους, γιατί αυτός ήταν ο στόχος, έβαλα στο τραπέζι την αξιοποίηση των δεδομένων μέσω της τεχνολογίας. Ξέρετε, ο ευρύτερος σκοπός είναι να εμπνεύσεις τους ανθρώπους μέσα από την Ιστορία, δηλαδή να τους εξηγήσεις ότι η Ιστορία είναι πολύ πιο μεγάλη απ’ ό,τι φαντάζονται και τα κατορθώματα των προγόνων τους είναι πολύ σημαντικά και ενσωματωμένα στο «DNA» τους. Όλα αυτά δεν τα κατάφεραν «εξωγήινοι», είναι κάτι που έκαναν οι πρόγονοί σου, άρα εσύ…
Σκοπός, λοιπόν, ήταν να δώσουμε στον σημερινό άνθρωπο ένα κίνητρο για τη ζωή του. Σας θυμίζω ότι η κατάσταση τη δεκαετία του ’90 ήταν πολύ διαφορετική στην Ελλάδα, καθώς οι νέοι ήταν προσανατολισμένοι στο να βρουν μια θέση στον δημόσιο τομέα. Από την άλλη, εμείς θέλαμε να δώσουμε ένα διαφορετικό παράδειγμα, αυτό του Έλληνα πριν από τρεις χιλιάδες χρόνια, που παίρνει το καράβι του και εξερευνά, γνωρίζει νέους ανθρώπους και περιοχές, ασχολείται με το εμπόριο και «χτίζει» συμμαχίες. Αυτή η φιλοσοφία οδήγησε στην εξάπλωση του Ελληνισμού σε όλη τη Μεσόγειο. Θέλαμε να παρουσιάσουμε μέσα από την Ιστορία μια διαφορετική εικόνα για τον Έλληνα, την εικόνα ενός ανθρώπου που παίρνει μεν μεγάλα ρίσκα, αλλά έτσι καρπώνεται και μεγάλες ανταμοιβές.
«Πολλοί μας έλεγαν “αυτά τα πράγματα δεν γίνονται”. Πολύ θα ήθελα τότε να ξέρω τη φράση την οποία ανακάλυψα πολλά χρόνια μετά: “Παρακαλούνται αυτοί που λένε ότι δεν γίνεται, να μην εμποδίζουν αυτούς που το υλοποιούν”».
Aπό την πρώτη στιγμή αξιοποιήσατε την υψηλή τεχνολογία. Τι σας οδήγησε σε αυτή την απόφαση;
Όταν ξεκινήσαμε, έπρεπε να μιλήσουμε για Ιστορία χωρίς να έχουμε κανένα ιστορικό αντικείμενο. Δεν είχαμε αγάλματα, δεν είχαμε την περικεφαλαία του Κολοκοτρώνη, που έλεγε ο πατέρας μου. Άρα, τι θα λέγαμε; Πώς θα δείχναμε αυτό που θέλαμε; Ο μόνος τρόπος ήταν ο ψηφιακός, δηλαδή με τη χρήση της τεχνολογίας. Λόγω και της δικής μου εξειδίκευσης, αυτή η απόφαση ήταν μονόδρομος. Πολλοί τότε μας έλεγαν «αυτά τα πράγματα δεν γίνονται». Πολύ θα ήθελα τότε να ξέρω εκείνη τη φράση την οποία ανακάλυψα πολλά χρόνια μετά: «Παρακαλούνται αυτοί που λένε ότι δεν γίνεται, να μην εμποδίζουν αυτούς που το υλοποιούν». Τα βασικά ερεθίσματα τα πήρα από τη μεγαλύτερη έκθεση γραφικών το 1994 στη Φλόριντα, την οποία επισκέφτηκα για να δω ποιο είναι το μέλλον. Εκεί ανακάλυψα δύο πράγματα: το ένα ήταν ένα σύστημα εικονικής πραγματικότητας, το CΑVE, και το δεύτερο ήταν μια γλώσσα προγραμματισμού, η VRML, η οποία μπορούσε να οπτικοποιήσει ένα τρισδιάστατο αντικείμενο.
Τότε κατάλαβα ότι αυτόν τον δρόμο πρέπει να πάρουμε, δηλαδή να δημιουργήσουμε ένα τρισδιάστατο αντικείμενο το οποίο αναρτώντας το στο Διαδίκτυο, μπορεί να το βλέπει και να το εξερευνά ο καθένας από το σπίτι του. Αισθανόμουν σαν το μικρό παιδί που το πήγες στο λούνα παρκ και του είπες «πάρε ένα εκατομμύριο γλειφιτζούρια και κάτσε εδώ μέχρι να βαρεθείς». Σκοπός μας ήταν να απεικονίσουμε όσο το δυνατόν με μεγαλύτερη ακρίβεια ιστορικά αντικείμενα, και θυμάμαι ότι την πρώτη κολόνα τη στήσαμε σε ένα 3D- modelling software και όλο το υπόλοιπο έγινε σε έναν text editor. Είναι σαν να λέμε ότι θα κάνουμε τον ισολογισμό μιας εταιρείας με άβακα, χαρτί και μολύβι. Αν πάτε σήμερα και το πείτε αυτό σε κάποιον πιτσιρικά, θα σας πει «ποιος παλαβός σάς είπε ότι γίνονται αυτά; Δεν γίνονται αυτά».
Άρα ήθελε και λίγη τρέλα…
Ήθελε πολλή τρέλα. Και το κάναμε. Έτσι παρουσιάσαμε τον Ναό του Δία στην Ολυμπία. Ήταν το πρώτο τρισδιάστατο μοντέλο το οποίο βγήκε στο Διαδίκτυο, και είδαμε ότι αυτό είναι κάτι που τελικά γίνεται και λειτουργεί εκπαιδευτικά. Εμένα, για παράδειγμα, η εικονική περιήγησή μου στον ναό με βοήθησε να καταλάβω πολλά για αρχιτεκτονική. Το επόμενο βήμα ήταν να φέρουμε το CΑVE , δηλαδή την «Κιβωτό», ένα έργο που δουλέψαμε πολύ, με σημαντικές απαιτήσεις, για να φτάσουμε στη φωτορεαλιστικότητα της πραγματικότητας στα γραφικά του.
Μιλάμε στην ουσία για μια πρωτοποριακή, για την εποχή της, εικονική πραγματικότητα.
Ακριβώς όπως το λέτε και αισθάνομαι πολύ περήφανος γι’ αυτό, γιατί στην ουσία φέραμε την εικονική πραγματικότητα στην Ελλάδα. Τα επόμενα χρόνια κάναμε έργα που συναγωνίζονταν αυτά χωρών με πολύ μεγάλη πείρα και παράδοση στα γραφικά. Και πήραμε τα πρώτα βραβεία σε διαγωνισμούς στην Αμιένη της Γαλλίας και στο Όρεγκον των ΗΠΑ. Αυτό σημαίνει υπερηφάνεια!
Aπό την πρωτόλεια εικονική πραγματικότητα μέχρι την εικονική περιήγηση μέσω της «Θόλου», συμπληρώσατε 25 χρόνια προσφοράς στην ψηφιοποίηση του εθνικού πολιτιστικού αποθέματος το 2023. Ποια είναι τα milestones αυτής της πορείας;
Θα έλεγα ότι το πρώτο ήταν η παρουσίαση της Ελληνικής Ιστορίας στο Διαδίκτυο. Νούμερο δύο ήταν όταν το 1998 εγκαινιάζεται ο «Ελληνικός Κόσμος», το Κέντρο Πολιτισμού του ΙΜΕ, που ξεχωρίζει για τα υψηλής ποιότητας πρωτοποριακά μουσειοπαιδαγωγικά και εκπαιδευτικά προγράμματά του, καθώς και τις ψηφιακές παραγωγές του. Πρόκειται για έναν πολυχώρο, που λειτουργεί σαν ένα ζωντανό κύτταρο πολιτιστικής δημιουργίας και έκφρασης, και στους χώρους του υλοποιείται ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων, που απευθύνεται σε όλους, χωρίς αποκλεισμούς.
Την επόμενη χρονιά ακολούθησαν τα εγκαίνια της «Μαγικής Οθόνης» και της «Κιβωτού», των δύο πρώτων συστημάτων Εικονικής Πραγματικότητας στην Ελλάδα. Η «Κιβωτός» λίγο πολύ μας έδειξε την πορεία, αλλά δεν ήταν αρκετή, καθώς μπορούσε να φιλοξενήσει το πολύ δέκα άτομα για δέκα λεπτά. Έπρεπε, λοιπόν, να μεγαλώσουμε το κοινό μας και τον χρόνο, και αυτή η ανάγκη μας οδήγησε στη «Θόλο» το 2006, το ημισφαιρικό Θέατρο Εικονικής Πραγματικότητας, που φιλοξενεί τις ψηφιακές συλλογές του ΙΜΕ. Πρόκειται για τη ναυαρχίδα του «Ελληνικού Κόσμου» και ένα κομβικό σημείο όλης της πορείας μας.
Τι άλλαξε με τη «Θόλο»;
Με τη «Θόλο» πήγαμε στα 130 άτομα και στην ουσία στη μία ώρα προβολής, με πολύ ωραιότερες συνθήκες διάδρασης με το κοινό. Μπορεί να γίνουν και μαθήματα. Θυμάμαι, όταν ξεκινούσαμε, το πρώτο πράγμα που είχαμε κάνει στη «Θόλο» ήταν η αναπαράσταση της Αρχαίας Αγοράς της Αθήνας, για την οποία μας είχαν βοηθήσει πάρα πολύ οι κύριοι Άντερσον και Καμπ, που ήταν ο αρχιτέκτονας και ο αρχαιολόγος της ανασκαφής της Αγοράς. Δηλαδή, ήταν οι καθ’ ύλην αρμόδιοι. Και θυμάμαι τον κ. Άντερσον, τον αρχιτέκτονα, να έχει πάρει το χειριστήριο και να «κόβει βόλτες» μέσα στην Αγορά σαν παιδάκι. Δηλαδή, το έβλεπε και το χαιρόταν, και ενώ είχε τελειώσει η παρουσίαση, αυτός συνέχιζε βλέποντας, προφανώς, μπροστά του αυτά τα οποία είχε προδιαγράψει. Ένα άλλο γεγονός που έχει χαραχτεί ανεξίτηλα στη μνήμη όλων μας είναι τα λόγια του καθηγητή και αρχαιολόγου, κ. Wolfram Hoepfner, ο οποίος όταν περιηγήθηκε στην εικονική αναπαράσταση της Αρχαίας Μιλήτου, πόλης που και ο ίδιος έχει ανασκάψει, χαρακτηριστικά ανέφερε ότι «τώρα έχω καλύτερη αίσθηση για το πώς ήταν οι αρχαίες ελληνικές πόλεις». Αυτό και εάν είναι βραβείο «Νόμπελ»!
Σήμερα, οι επισκέπτες του «Ελληνικού Κόσμου» μπορούν να περιηγηθούν στην Ιστορία, σε χώρους όπως η Ακρόπολη, οι Δελφοί, η Αγία Σοφία, η Αρχαία Ολυμπία αλλά και στην Ιερά Μονή του Οσίου Λουκά του Στειριώτη στη Βοιωτία, τη νέα μας φωτορεαλιστική-εικονική προβολή. Κλείνοντας, θα αναφερθώ στο 2008, όταν άνοιξε τις πύλες του στο κοινό το «Θέατρον», ένας πολυδύναμος χώρος που στεγάζει τη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία και έκφραση.
«Φέραμε την εικονική πραγματικότητα στην Ελλάδα και κάναμε έργα που συναγωνίζονταν αυτά χωρών με πολύ μεγάλη παράδοση στα γραφικά».
Το κομμάτι της προσφοράς και, γενικά, η επιχειρηματικότητα είναι στο DNA της οικογένειάς σας.
Όταν ξεκινήσαμε, οι περισσότεροι μπορεί να είχαν υποθέσει ότι ο πατέρας μου είχε ως κίνητρο το κέρδος από τον χώρο του πολιτισμού. Εμείς γελούσαμε με αυτό, καθώς ο πολιτισμός δεν έχει σχέση με το κέρδος. Θα μπορούσε π.χ. το Ίδρυμα να πάρει το όνομά του και να λέγεται «Εφραιμόγλειο Ίδρυμα». Ο λόγος που δεν το κάναμε είναι γιατί σκοπός μας εξαρχής ήταν να προσφέρουμε κάτι στην Ελλάδα το οποίο θα ανήκε στον Μείζονα Ελληνισμό. Τόσο στον Έλληνα που είναι στην Αθήνα, όσο και στον Έλληνα που είναι στην Αλεξανδρούπολη, όσο και στον Έλληνα που είναι στη Μελβούρνη, αλλά και, φυσικά, σε όλους τους ξένους. Θέλουμε το ΙΜΕ να αποτελεί τον «εκθεσιακό χώρο» των απανταχού Ελλήνων.
Θα ήθελα και το σχόλιό σας, προφανώς, για τον ρόλο που έχει παίξει σε όλο αυτό το ταξίδι το πολιτιστικό κέντρο «Ελληνικός Κόσμος»…
Όταν ξεκινήσαμε το Ίδρυμα, ο σκοπός, όπως είπα, ήταν η καταγραφή και παρουσίαση της Ιστορίας. Το δεύτερο ερώτημα που απευθύναμε ήταν το εξής: «Ωραία, δεν πρέπει όλα αυτά να τα δείξουμε κάπου;». Στην αρχή δεν υπήρχε κάποιος φυσικός χώρος, αλλά μόνο το Διαδίκτυο. Κάποια στιγμή που καταφέραμε και με τα χίλια μύρια ζόρια να βρούμε αυτόν εδώ τον χώρο, φτιάξαμε το πρώτο μουσείο, που ήταν στην ουσία η βιτρίνα του ιδρύματος στον έξω κόσμο. Το IME κάνει πολύ περισσότερα πράγματα απ’ όσα παρουσιάζονται στον «Ελληνικό Κόσμο» και ο «Ελληνικός Κόσμος» κάνει πολύ περισσότερα πράγματα σε σχέση με όσα ασχολείται το Ίδρυμα. Δηλαδή, τα δύο είναι επικαλυπτόμενα σε έναν βαθμό, αλλά και παράλληλα αυτόνομα. Για παράδειγμα, την Εγκυκλοπαίδεια του Μείζονος Ελληνισμού, που είναι στο Διαδίκτυο, δεν θα τη βρείτε στον «Ελληνικό Κόσμο». Σαφώς, όμως, ο «Ελληνικός Κόσμος» ήταν αυτός ο οποίος μας απογείωσε. Στα πρώτα βήματά μας, αρχίσαμε να έχουμε μεγάλη επισκεψιμότητα, χωρίς να μπορούμε να το αποδώσουμε κάπου ακριβώς, καθώς δεν είχαμε διαφημιστεί από τα ΜΜΕ. Διαπιστώσαμε ότι αυτή η «αναπάντεχη» επισκεψιμότητα είχε προκύψει από τα ίδια τα παιδιά που μας είχαν επισκεφθεί με το σχολείο τους και το Σαββατοκύριακο έρχονταν ξανά με τους γονείς τους. Κερδίσαμε γρήγορα τον σεβασμό του κοινού. Μάλιστα, μπορώ να θυμηθώ ένα σχόλιο που μου έχει μείνει από έναν επισκέπτη με αφορμή την «Κιβωτό»: «Δεν είναι μόνο η κιβωτός της εικονικής πραγματικότητας, αλλά όλο το κτίριο είναι η κιβωτός του ελληνικού ήθους». Άλλο ένα βραβείο… «Νόμπελ» για εμάς.
Κλείνοντας, θα ήθελα να σας ρωτήσω πόσο αισιόδοξος είστε για το μέλλον της Ελλάδας;
Ως άνθρωπος, έτσι και αλλιώς, είμαι πολύ αισιόδοξος. Όταν είσαι αισιόδοξος, δεν βλέπεις τα προβλήματα, αλλά τις λύσεις. Στόχος είναι να εμπνεύσεις τον νέο άνθρωπο και να του δείξεις ότι υπάρχει ένας άλλος δρόμος, που δεν περνά από τη μιζέρια, αλλά από τη δημιουργικότητα, την ανέλιξη και την αυτοβελτίωση. Και μόνο σ’ αυτό αξίζει να επενδύσεις. Αν κάτι δεν σε γεμίζει, δεν σε κάνει χαρούμενο και δεν σε προχωράει μπροστά, μην το κάνεις. Ξέρετε πόσοι επισκέπτες μού έχουν αναφέρει ότι το επάγγελμα που κάνω σήμερα το επέλεξα γιατί είχα έρθει ως μαθητής στον «Ελληνικό Κόσμο» και εμπνεύστηκα από αυτά που είδα. Εάν μπορείς να εμπνεύσεις τον νέο άνθρωπο, να του ανοίξεις μια πόρτα και να του δείξεις αυτό που ήθελε να κάνει, αλλά δεν το γνώριζε, τότε έχεις επιτελέσει ένα μεγάλο κοινωνικό έργο, μια μεγάλη κοινωνική προσφορά!
