O Νίκος Φίλιππας στο Fortune Greece: Τα καταναλωτικά πρότυπα των Ελλήνων πρέπει να αλλάξουν άμεσα
Η συνεχής εκπαίδευση πάνω σε έννοιες προσωπικής χρηματοοικονομικής και η ενημέρωση για τις τρέχουσες τάσεις στην οικονομία και τα νέα χρηματοοικονομικά προϊόντα είναι αναπόσπαστο μέρος της χρηματοοικονομικής υπευθυνότητας.
Αυτό υποστηρίζει ο καθηγητής Χρηματοοικονομικής του Πανεπιστημίου του Πειραιώς, Πρόεδρος και Ιδρυτής του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού, Νικόλαος Φίλιππας στο Fortune Greece, που κρούει τον κώδωνα του κινδύνου. «Τα καταναλωτικά πρότυπα των Ελλήνων πρέπει να αλλάξουν άμεσα, χρειάζεται χρηματοοικονομική υπευθυνότητα» υποστηρίζει και συμπληρώνει: «Τόσο οι πολίτες όσο και το κράτος μας είναι υπερδανεισμένοι, και δυστυχώς δεν έχουν χρήματα στην άκρη για κάποιο έκτακτο χρηματοοικονομικό σοκ!».
Ας ξεκινήσουμε με τα πιο πρόσφατα, κύριε Καθηγητά. Το τελευταίο σας βιβλίο «Χρηματοοικονομικός Αλφαβητισμός: Θεωρία και Πράξη» επιλέχθηκε ως υποψήφιο για βραβείο σε γνωστό θεσμό. Πώς αισθάνεστε για αυτό;
Μεγάλη χαρά! Σε μια περίοδο που το βιβλίο δεν έχει την αίγλη των περασμένων δεκαετιών, λόγω του internet, οφείλουμε όλοι να στηρίζουμε τα βιβλία, τη γνώση, και ιδιαίτερα τη νέα γνώση.
Το συγκεκριμένο βιβλίο, το 10o επιστημονικό μου βιβλίο που απευθύνεται σε ενήλικες, θεραπεύει ένα πρωτότυπο και αναγκαίο για τους πολίτες αντικείμενο, προσφέροντας νέα γνώση σε ένα καινούργιο θέμα, τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό, που χτυπάει κατευθείαν στην ποιότητα της ζωής των πολιτών. Για τον λόγο αυτό θεωρώ ότι το θέμα του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού είναι ένα ιδιαίτερα σημαντικό θέμα και πρέπει να θεραπεύεται από έμπειρους, καλά καταρτισμένους και κυρίως επιστήμονες εγνωσμένου κύρους. Να σημειώσω και ότι το προηγούμενο επιστημονικό βιβλίο μου για μεγάλους το Συμπεριφορική Χρηματοοικονομική (2015) είχε και αυτό προταθεί για βραβείο.
Aν μη τι άλλο, είστε πολυγραφότατος. Πάνω δε στον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό έχετε συγγράψει έξι βιβλία για παιδιά –κάτι μοναδικό σίγουρα για τα ευρωπαϊκά δεδομένα και ίσως και σε παγκόσμιο επίπεδο. Τι σας ενέπνευσε και ποιος ήταν ο σκοπός σας;
Με ενέπνευσε ο μεγάλος μου γιος, ο Δημήτρης, υποψήφιος διδάκτορας σήμερα στο Πανεπιστήμιο του Mannheim, όταν το 2010, σε ηλικία περίπου 11 ετών, παρουσίαζα το βιβλίο μου με τίτλο «Αμοιβαία Κεφάλαια», με ρώτησε γιατί δεν γράφω ένα βιβλίο για παιδιά, επηρεαζόμενος από τον γνωστό συγγραφέα Ευγένιο Τριβιζά, τα βιβλία του οποίου του τα διάβαζα συνεχώς.
Μετά τη μερική πτώχευση της χώρας μας και με βάση τη χρηματοοικονομική άγνοια που επικρατούσε μεταξύ καθηγητών Πανεπιστημίου, πολιτικών, αλλά και δημοσιογράφων, πήρα την απόφαση να ασχοληθώ με τη χρηματοοικονομική εκπαίδευση των παιδιών, αφού οι μεγάλοι δύσκολα αλλάζουν, έχοντας ως φιλόδοξο στόχο τη δημιουργία αρχικά του κατάλληλου υλικού και σιγά σιγά τη διάχυση της γνώσης στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Ο τελικός στόχος είναι η δημιουργία μίας νέας γενιάς ενημερωμένων πολιτών, αρκετά φιλόδοξος, που με λίγη βοήθεια και πολύ μεράκι όμως μπορεί να τον καταφέρουμε.
Επανειλημμένως σε συνέδρια ή σε άρθρα σας έχετε υποστηρίξει πως η χρηματοοικονομική παιδεία μπορεί να κάνει τη διαφορά. Πράγματι, κάνει τη διαφορά; Η κατοχή αυτής της γνώσης μεταφράζεται σε καλύτερες αποφάσεις;
Σίγουρα, ναι, σε όλα τα επίπεδα: από την αποταμίευση, την έξυπνη κατανάλωση, τον υπεύθυνο δανεισμό ή τον υπερδανεισμό, τις αποτελεσματικές επενδυτικές επιλογές, την προετοιμασία μας για μια ποιοτική περίοδο συνταξιοδότησης την προστασία του εαυτού μας και της οικογένειάς μας από έκτακτα γεγονότα μέσω του κεφαλαίου έκτακτης ανάγκης ή μέσω της ασφάλισης, την κατανόηση της σημασίας των μεταρρυθμίσεων, μέχρι την κατανόηση του λαϊκισμού. Όλα αυτά είναι θέματα χρηματοοικονομικής παιδείας.
Φυσικά, αναφέρομαι στα απλά θέματα, γιατί σε ένα πολύπλοκο χρηματοοικονομικό περιβάλλον υπάρχουν άπειρα θέματα που η πλειονότητα του κόσμου αλλά και των ειδικών δεν καταλαβαίνει! Αναφέρω μερικά: την αποδολαροίηση του παγκόσμιου εμπορίου και τις επιπτώσεις, τον ρόλο της Ασίας άμεσα και της Αφρικής στις επόμενες δεκαετίες, ο ρόλος του ΑΙ στις χρηματοοικονομικές αποφάσεις, τα κρυπτονομίσματα και οι προβληματικοί ισολογισμοί των Κεντρικών Τραπεζών είναι ιδιαίτερης σπουδαιότητας θέματα τα οποία αγνοούνται από την πλειονότητα των πολιτών, αλλά και από τα μέσα ενημέρωσης.
Στο έργο σας δίνεται μεγάλη έμφαση στην αποταμίευση. Τι σας ώθησε να ασχοληθείτε με αυτό το αντικείμενο;
Θεωρώ το θέμα της αποταμίευσης πολύ σημαντικό και ιδιαίτερα πολύπλοκο παρά τη φαινομενική απλότητά του! Να σημειώσω ότι η Ελλάδα είναι ίσως η μοναδική χώρα στον κόσμο που η καθαρή αποταμίευση ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι αρνητική για περίπου 24 χρόνια!
Η αποταμίευση μας δίνει ασφάλεια, αισιοδοξία και μας προστατεύει από πιθανά έκτακτα έξοδα και κινδύνους. Προϋποθέτει, όμως, πειθαρχία, υπομονή και συνειδητότητα, γιατί ο εγκέφαλος δεν αισθάνεται άμεση ανταμοιβή από την αρετή της αποταμίευσης! Τόσο οι πολίτες όσο και το κράτος μας είναι υπερδανεισμένοι, και δυστυχώς δεν έχουν χρήματα στην άκρη για κάποιο έκτακτο χρηματοοικονομικό σοκ!
Θεωρώ ότι τα καταναλωτικά πρότυπα των Ελλήνων πρέπει να αλλάξουν άμεσα, και αυτό έρχεται μέσα από τη χρηματοοικονομική εκπαίδευση και τη χρηματοοικονομική υπευθυνότητα, μια έννοια που για πρώτη φορά εμφανίστηκε μέσα από άρθρο / παρέμβασή μου.
Χρηματοοικονομική υπευθυνότητα! Πράγματι πολύ ενδιαφέρουσα έννοια! Σε τι συνίσταται ακριβώς; Θέλετε να μας πείτε δυο λόγια;
Φυσικά! Ο όρος «χρηματοοικονομική υπευθυνότητα» (Financial responsibility) είναι σύνθετος. Τον χρησιμοποιούμε για να αναφερθούμε στην υιοθέτηση συγκεκριμένων στάσεων και συμπεριφορών απέναντι στο χρήμα και την οικονομική διαχείριση, οι οποίες συμβάλλουν στην εξάλειψη του χρηματοοικονομικού άγχους και συμβάλλουν στη μακροπρόθεσμη χρηματοοικονομική ευημερία. Με απλά λόγια, σημαίνει να πληρώνουμε εγκαίρως τους λογαριασμούς μας, να μην αναλαμβάνουμε χρέη που δεν θα μπορούμε να αποπληρώσουμε και να μπορούμε, πάνω απ’ όλα, να φροντίσουμε τον εαυτό μας αλλά και τα άτομα που εξαρτώνται οικονομικά από εμάς. Σημαίνει επίσης ότι είμαστε επαρκώς προετοιμασμένοι για τυχόν αναπάντεχες καταστάσεις και, άρα, ακόμα και σε δύσκολες περιόδους θα μπορούμε να αντεπεξέλθουμε στις οικονομικές μας υποχρεώσεις.
Με μία πρώτη ανάγνωση μπορεί να ακούγεται απλό, αλλά στην πραγματικότητα η χρηματοοικονομική υπευθυνότητα δεν είναι καθόλου μία απλή υπόθεση. Όσο εύκολο είναι να υιοθετήσουμε κακές χρηματοοικονομικές συνήθειες, τόσο δύσκολο είναι επίσης να ξεφύγουμε οριστικά από αυτές! Η αποταμίευση, όπως και η ασφάλιση για διάφορους κινδύνους, δείχνουν άτομα με αυξημένο αίσθημα χρηματοοικονομικής υπευθυνότητας. Αντίθετα, η υπερκατανάλωση ο υπερδανεισμός και ο τζόγος αποκαλύπτουν χρηματοοικονομικά ανεύθυνες συμπεριφορές, με πρακτικές όμως συνέπειες στην ποιότητα της ζωής των πολιτών! Σε επίπεδο κρατών οι ανεύθυνες συμπεριφορές επηρεάζουν την ποιότητα της ζωής των μελλοντικών γενεών! Αν σκεφτούμε για λίγο τα εγκληματικά λάθη στην οικονομική πολιτική που έγιναν τις προηγούμενες δεκαετίες…
Ποια βασικά χαρακτηριστικά χρηματοοικονομικής συμπεριφοράς θα θέλατε να έχουν οι περισσότεροι άνθρωποι;
Αυτά που αναφέρει ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) στον επίσημο ορισμό του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού. Σας θυμίζω ότι ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός ορίζεται ως «ο συνδυασμός συνειδητότητας, γνώσης, δεξιότητας, νοοτροπίας και συμπεριφοράς, απαραίτητα στοιχεία για τη σωστή λήψη χρηματοοικονομικών αποφάσεων με στόχο την επίτευξη της ατομικής χρηματοοικονομικής ευημερίας» (Atkinson and Messy, 2012). O ορισμός αυτός είναι σπουδαίος και συμπυκνώνει χρόνια θεωρητικής σοφίας και πράξης!
Συχνά πυκνά στα μέσα ενημέρωσης πέφτει το μάτι σε άρθρα για επαγγελματίες αθλητές που ενώ κέρδισαν τεράστια ποσά, στη συνέχεια, στη μέση ηλικία, απέτυχαν οικονομικά ή ακόμη και πτώχευσαν. Γιατί συμβαίνει αυτό; Υπάρχει κάτι που μπορούμε να μάθουμε από τις εμπειρίες τους;
Ναι, αυτά αναφέρονται στη διεθνή βιβλιογραφία, και είναι αποτέλεσμα ορισμένων συμπεριφορικών σφαλμάτων: της υπερβολικής αισιοδοξίας (overoptimism), της υπερβολικής αυτοπεποίθησης (overconfidence), αλλά και του σφάλματος ότι τα πράγματα θα πάνε καλά στο μέλλον, όπως ακριβώς πήγαιναν και στο παρελθόν! Ας μην ξεχνάμε ότι το εύκολο χρήμα αλλάζει τις συμπεριφορές των ατόμων!
Φυσικά, μπορούμε να μάθουμε πολλά! Ένα κομμάτι των πρόσκαιρων υπερκερδών που έχουν προέλθει είτε από τις επενδύσεις μας είτε από αλλού θα πρέπει να το αξιοποιούμε στην πραγματική οικονομία, δημιουργώντας παθητικό εισόδημα και ο βασικός σκοπός θα πρέπει να είναι η δημιουργία συντηρητικών χαρτοφυλακίων, και όχι η ανάληψη συνεχιζόμενου αυξημένου κινδύνου.
Οι αγορές είναι σε ιστορικά υψηλά, ωστόσο το ποσοστό των Ελλήνων που επενδύουν είναι πολύ χαμηλό σε σχέση με άλλες χώρες, με αποτέλεσμα να χάνουν σημαντικό εισόδημα και αποδόσεις. Σε αυτό έχουν συμβάλει μια σειρά από παράγοντες, π.χ. το κραχ στο ελληνικό χρηματιστήριο την περασμένη δεκαετία, έλλειψη ρευστότητας, ανασφάλεια, αλλά κυρίως η έλλειψη κατανόησης του τρόπου που λειτουργεί το έξυπνο χρήμα. Έχει ρόλο ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός σε αυτό;
Βεβαίως! Ας μην ξεχνάμε ότι έχουμε περάσει μια μεγάλη περίοδο οικονομικής στασιμότητας και οι πολίτες ιδιαίτερα οι νέοι έχουν περάσει πολύ δύσκολα! Βέβαια, τόσο το 2012 όσο και το 2015 είχαν δημιουργηθεί εξαιρετικές ευκαιρίες στο ελληνικό χρηματιστήριο, το οποίο είχε υποαποδώσει λόγω της πολύχρονης κρίσης. Φυσικά, και η ελληνική αγορά ακινήτων είχε μοναδικές ευκαιρίες. Για τον λόγο αυτό πιστεύω πολύ στη συνεχή χρηματοοικονομική εκπαίδευση από ειδικούς! Πραγματικά ειδικούς, όμως…
Σε κάθε περίπτωση, η συνεχής εκπαίδευση πάνω σε έννοιες προσωπικής χρηματοοικονομικής, και η ενημέρωση για τις τρέχουσες τάσεις στην οικονομία και τα νέα χρηματοοικονομικά προϊόντα είναι αναπόσπαστο μέρος της χρηματοοικονομικής υπευθυνότητας. Η κατανόηση του επιπέδου των χρηματοοικονομικών μας γνώσεων, η αναζήτηση εκπαιδευτικών βοηθημάτων και η λήψη συμβουλών από ειδικούς του χρηματοοικονομικού κλάδου μπορούν να μας ενδυναμώσουν ώστε να λάβουμε συνετές χρηματοοικονομικές αποφάσεις για μια καλύτερη ποιότητα ζωής και η ευημερία μας που πρέπει να είναι και ο τελικός σκοπός του ανθρώπου.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ:
