Quo vadis, οικονομία; Η μόνη σταθερά για το 2025 είναι η αλλαγή…
Το 2024 η οικονομία αποδείχθηκε ανθεκτικότερη του προσδοκωμένου, παρά την αυστηρή νομισματική πολιτική, τις γεωπολιτικές αναταράξεις και την κατά τόπους όξυνση του πολιτικού ρίσκου.
Θα λέγαμε ότι βιώσαμε τον μάλλον ασυνήθιστο συνδυασμό του οικονομικού «εξαιρετισμού» των ΗΠΑ και βαθύτερων ρωγμών στην κυριαρχούμενη από τη Δύση παγκόσμια αρχιτεκτονική. Πρόκειται για ένα ασταθές μείγμα που, αν εκτροχιαστεί από τις αυξανόμενες εσωτερικές του αντιφάσεις, θα οδηγήσει σε κατακερματισμό στο εμπόριο, στην τεχνολογία και στα συστήματα πληρωμών, μαζί με βραδύτερη ανάπτυξη.
Ενόψει λοιπόν του 2025, και στην προσπάθειά μας να αποκωδικοποιήσουμε τις εξελίξεις που διαμορφώνουν το οικονομικό τοπίο σε παγκόσμιο και εθνικό επίπεδο, απευθυνθήκαμε σε δύο κορυφαίους Έλληνες οικονομικούς αναλυτές, τον Managing Director Global Head G10 FX Strategy Αθανάσιο Βαμβακίδη και τον Global Head of FX Research της Deutsche Bank Γεώργιο Σαραβέλο. Μέσα από τη ματιά τους, επιχειρείται να χυθεί φως στις οικονομικές και χρηματιστηριακές προκλήσεις που αναμένεται να καθορίσουν το –ελπίζουμε σωτήριο– έτος 2025, αλλά και στις ευκαιρίες που θα προκύψουν εν μέσω αβεβαιότητας.
Αθανάσιος Βαμβακίδης
– Ποιες πιστεύετε ότι είναι οι παγκόσμιες οικονομικές προοπτικές;
Για άλλη μία φορά, η ανάπτυξη στις ΗΠΑ εξέπληξε ευχάριστα, ωστόσο αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη διεύρυνση του δημοσιονομικού ελλείμματος, το οποίο αναμενόταν πως θα άρχιζε να υποχωρεί. Παρ’ όλα αυτά, η αμερικανική οικονομία δεν επιταχύνει. Την ίδια στιγμή, αν και η ανάπτυξη στις περισσότερες περιοχές του κόσμου ήταν αδύναμη, δεν εκτιμάται περαιτέρω επιβράδυνση, της Ευρώπης συμπεριλαμβανομένης. Ο πληθωρισμός επιβραδύνει, ωστόσο παραμένει επίμονος ιδιαίτερα στον τομέα των υπηρεσιών.
Οι θετικές εκπλήξεις στην ανάπτυξη και ο ανθεκτικός πληθωρισμός έχουν κρατήσει τις κεντρικές τράπεζες σε επιφυλακή, με τον κύκλο χαλάρωσης να έχει ξεκινήσει. Η αγορά εργασίας είναι επίσης εκπληκτικά ανθεκτική, σχεδόν παντού, ενώ οι ισχυρές τιμές στα στοιχεία ενεργητικού διατηρούν τις χρηματοοικονομικές συνθήκες χαλαρές. Συνολικά, η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται σε πορεία πολύ ήπιας προσγείωσης. To μεγάλο στοίχημα για την αγορά το 2025 είναι σε ποιον βαθμό η νέα αμερικανική κυβέρνηση θα εφαρμόσει πληθωριστικές πολιτικές. Αυτό θα εξαρτηθεί από την ισορροπία μεταξύ δασμών και εμπορικών συμφωνιών, μειώσεων φόρων και περικοπών δαπανών, και της νόμιμης έναντι της παράνομης μετανάστευσης. Η συναίνεση υποθέτει «πληθωριστικές πολιτικές χωρίς πληθωρισμό», κάτι που δεν έχει νόημα. Εάν επικρατήσει η λογική, οι ΗΠΑ δεν θα αναπληθωρίσουν την οικονομία τους, αλλά αυτό δεν είναι δεδομένο.
Η επιβολή εμπορικών δασμών θα έχει αρνητικό αντίκτυπο στην παγκόσμια οικονομία. Επίσης, η αύξηση του δημοσιονομικού ελλείμματος στις ΗΠΑ θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει τις αγορές και να αναγκάσει την κεντρική τους τράπεζα, τη Fed, να αρχίσει να αυξάνει τα επιτόκια ξανά. Σε αυτό το πλαίσιο, δεδομένου ότι το εξωτερικό περιβάλλον είναι ευνοϊκό, αναμένουμε ότι η ελληνική οικονομία θα συνεχίσει να υπεραποδίδει σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη. Η δυναμική είναι θετική, οι πρόσφατες μεταρρυθμίσεις έχουν αποτέλεσμα, οι δημοσιονομικοί λογαριασμοί είναι σε τάξη, το χρέος μειώνεται γρήγορα και η εκτέλεση του RRF προχωρά σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα. Η ανάπτυξη αναμένεται να παραμείνει γύρω στο 2% τα επόμενα δύο χρόνια.
– Ποιοι είναι οι μακροπρόθεσμοι κίνδυνοι για την ελληνική οικονομία και τις τράπεζες;
Η μεγάλη πρόκληση για την Ελλάδα είναι να υπάρξουν παραγωγικές επενδύσεις, ώστε η ανάπτυξη να επιταχύνεται ενώ παράλληλα μειώνεται το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της. Σε διαφορετική περίπτωση, είτε η ανάπτυξη θα επιβραδυνθεί μεσοπρόθεσμα είτε το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών θα εκθέσει την οικονομία σε νέους κινδύνους και σοκ. Στην Ελλάδα, η οικονομία ποτέ δεν κατάφερε να αναπτυχθεί χωρίς ανισορροπία στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Αυτήν τη φορά τα πράγματα μπορεί να είναι διαφορετικά, καθώς το έλλειμμα οφείλεται κυρίως σε επενδύσεις, συμπεριλαμβανομένων αυτών μέσω του RRF, και όχι στην ισχυρή κατανάλωση. Γι’ αυτό το ζήτημα, λοιπόν, είναι αν αυτές οι επενδύσεις μπορούν να βελτιώσουν την παραγωγικότητα και να ενισχύσουν τις εξαγωγικές δυνατότητας της ελληνικής οικονομίας μακροπρόθεσμα.
Σε ό,τι αφορά τις ελληνικές τράπεζες, πλέον αποτελούν κινητήριο μοχλό για την οικονομία· έχουν αρχίσει να συνεισφέρουν στην ανάπτυξη. Είναι πλήρως εξυγιασμένες και έχουν αφήσει πίσω τους τα παλαιά προβλήματα. Η δουλειά που έχει γίνει τα τελευταία χρόνια είναι φανταστική. Πιστεύω ότι είναι πολύ σημαντικά turnaround stories. Παραμένουμε θετικοί για τον τομέα.
Οι άμεσες ξένες επενδύσεις επίσης έχουν αυξηθεί, κάτι το οποίο συνιστά καλά νέα και ένδειξη πως οι μεταρρυθμίσεις αποδίδουν. Αυτό, με τη σειρά του, υποδηλώνει ότι οι μεταρρυθμίσεις πρέπει να συνεχιστούν. Η ελληνική κυβέρνηση διαθέτει ισχυρή εντολή και τους απαραίτητους πόρους για να «τρέξει» ακόμα περισσότερες μεταρρυθμίσεις.
«Η ελληνική κυβέρνηση διαθέτει ισχυρή εντολή και τους απαραίτητους πόρους για να ”τρέξει” ακόμα περισσότερες μεταρρυθμίσεις»
– Τα χρηματιστήρια καταγράφουν ιστορικά υψηλά. Βρισκόμαστε σε «φούσκα» ή οι αποτιμήσεις είναι λογικές;
Οι αποτιμήσεις είναι «τεντωμένες» στις ΗΠΑ, όχι όμως στην Ευρώπη, κάτι το οποίο συνάδει με την πολύ καλύτερη απόδοση της αμερικανικής οικονομίας, αλλά υποδηλώνει επίσης πιθανώς πως υπάρχει περιθώριο για περαιτέρω ανοδική πορεία στις ευρωπαϊκές αγορές. Ωστόσο, στην Ε.Ε. απαιτείται πρόοδος στο μέτωπο των μεταρρυθμίσεων, οι οποίες, με τη σειρά τους, προϋποθέτουν σταθερές κυβερνήσεις στη Γερμανία και τη Γαλλία, και στη συνέχεια την απαιτούμενη πολιτική βούληση για τέτοιες μεταρρυθμίσεις.
Στις ΗΠΑ, από την άλλη, θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι ο λεγόμενος «εξαιρετισμός» στους τομείς της Πληροφορικής και της Τεχνητής Νοημοσύνης και οι μετοχές των «Μagnificent Seven» (σ.σ. «οι υπέροχοι επτά» είναι οι Microsoft, Amazon, Tesla, Nvidia, Meta, Apple και Alphabet) δικαιολογούν την υπερτίμηση.
– H Fed και η ΕΚΤ στέλνουν σήματα για νέες μειώσεις επιτοκίων. Θα έχει αυτό θετική επίδραση στην παγκόσμια οικονομία;
Η ΕΚΤ ξεκίνησε νωρίτερα, αλλά παραμένει εξαρτημένη από τα δεδομένα και ενεργεί κατά περίπτωση ανά συνεδρίαση. Η Fed προσπάθησε να μειώσει τα επιτόκια γρήγορα, με μια μεγάλη μείωση 50 μονάδων βάσης τον Σεπτέμβριο, αλλά τα ισχυρά δεδομένα από τότε την ανάγκασαν να επιβραδύνει. Και στις δύο περιπτώσεις, ο πληθωρισμός παραμένει πάνω από τον στόχο και είναι ανθεκτικός. Ο κίνδυνος είναι ότι οι κεντρικές τράπεζες ενδέχεται να μην καταφέρουν να μειώσουν τα επιτόκια πολύ περισσότερο, κυρίως η Fed, ιδιαίτερα αν η νέα αμερικανική κυβέρνηση αυξήσει τους δασμούς και το δημοσιονομικό έλλειμμα.
– Ποια είναι η καλύτερη επενδυτική στρατηγική στις αγορές αυτήν τη στιγμή; Τι προτείνετε;
Προς το παρόν, οι επενδυτές δεν μπορούν να αγνοήσουν το «US-first trade», δηλαδή long θέσεις σε αμερικανικές μετοχές και στο δολάριο. Μπορεί να δούμε περαιτέρω άνοδο στις αρχές του επόμενου έτους, καθώς θα αποκρυσταλλώνεται το πλαίσιο των πολιτικών του Trump. Ωστόσο, δύσκολα θα υπάρξουν σημαντικές αποδόσεις στις ΗΠΑ, δεδομένων των ήδη υψηλών αποτιμήσεων. Κατά τη γνώμη μου, τα ευρωπαϊκά στοιχεία ενεργητικού παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη δυναμική, αλλά και πάλι πρέπει να δούμε μεταρρυθμίσεις στην Ε.Ε.
Γεώργιος Σαραβέλος
– Στις ΗΠΑ αναλαμβάνει μια νέα κυβέρνηση που υπόσχεται να αλλάξει τον κόσμο. Ποια συμπεράσματα μπορούμε να εξαγάγουμε προσώρας για το 2025;
Η αλήθεια είναι πως επικρατεί πολύ μεγάλη αβεβαιότητα σε διαφορετικά μέτωπα. Σε ό,τι αφορά την αγορά, εστιάζουμε κυρίως σε τρεις μεταβλητές-κλειδιά: το εμπόριο, τη μετανάστευση και τη δημοσιονομική πολιτική στις ΗΠΑ. Αυτές οι πολιτικές αναμένεται να έχουν τη μεγαλύτερη επίδραση στις προοπτικές της μεγέθυνσης, στον πληθωρισμό και στην πορεία που θα χαράξουν οι κεντρικές τράπεζες το 2025.
H πολιτική πλατφόρμα του προέδρου Trump προϊδεάζει για σημαντική χαλάρωση σε δημοσιονομικό επίπεδο, ουσιαστική αύξηση δασμών και μεγάλη επιβράδυνση της μετανάστευσης. Συνολικά, όλα τα προαναφερθέντα θα είναι πληθωριστικά για τις ΗΠΑ. Ωστόσο, η δυσαρέσκεια για τον υψηλό πληθωρισμό ήταν επίσης ένας από τους λόγους για τους οποίους ο Πρόεδρος Trump κέρδισε τις εκλογές. Συνεπώς, παραμένει ασαφές μέχρι ποίου σημείου θα εφαρμοστούν οι πολιτικές του υποσχέσεις.
– Ποιες είναι οι προσδοκίες σας για το δολάριο;
Σε ό,τι αφορά το δολάριο, οι δηλώσεις του Trump είναι κάπως διφορούμενες. Μέσα στη χρονιά εξέφρασε την επιθυμία για ένα πιο αδύναμο δολάριο, αλλά σε αναρτήσεις στις οποίες προέβη σε διάφορα κοινωνικά δίκτυα μετεκλογικά ζήτησε από τα κράτη να συνεχίσουν να το χρησιμοποιούν ως αποθεματικό νόμισμα. Μάλιστα, το αποκάλεσε «πανίσχυρο».
Συνεπώς, το outlook του δολαρίου το 2025 θα εξαρτηθεί, σε μεγάλο βαθμό, από το μείγμα πολιτικής το οποίο θα αποφασίσει να εφαρμόσει ο Trump. Όσο πιο μεγάλη έμφαση δοθεί στα προστατευτικά μέτρα για το εμπόριο και στη χαλάρωση της δημοσιονομικής πολιτικής τόσο πιο δυνατό θα είναι το δολάριο. Στην Deutsche Bank εκτιμούμε ότι η ισοτιμία EUR/USD θα φτάσει στο 1,00 και ενδεχομένως να κινηθεί χαμηλότερα. Ένα αδύναμο ευρώ θα ωφελήσει τις ευρωπαϊκές εξαγωγές, ωστόσο θα πρέπει να έχουμε υπόψη πως το δολάριο θα είναι ισχυρό λόγω των υψηλότερων δασμών και, ως εκ τούτου, το συνολικό αποτέλεσμα θα είναι αρνητικό για την Ευρώπη.
– Δεδομένων των επικείμενων δασμών του Τραμπ και άλλων πολιτικών σοκ, ποιες εξελίξεις προβλέπετε στο μέτωπο του πληθωρισμού;
Τα τελευταία χρόνια είδαμε τον πληθωρισμό να κινείται προς την ίδια κατεύθυνση παγκοσμίως. Ωστόσο, πλέον διαπιστώνουμε περισσότερες και μεγαλύτερες αποκλίσεις ανά τον κόσμο. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, η αποπληθωριστική διαδικασία φαίνεται να έχει σταματήσει, και οι πιθανότητες μάλλον κλίνουν προς την ανοδική πλευρά το 2025, λόγω των πολιτικών της επερχόμενης κυβέρνησης. Στην Ευρώπη, αντίθετα, ο πληθωρισμός αναμένεται να συνεχίσει να υποχωρεί εξαιτίας της συνεχιζόμενης αδυναμίας ανάπτυξης.
Βάσει των προβλέψεών μας, ο πληθωρισμός στην Ευρώπη θα κατέλθει του 2% το 2025. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις μας, τυχόν εμπορικός πόλεμος θα έχει αποπληθωριστική επίδραση στη Γηραιά Ήπειρο μεσοπρόθεσμα: θα περιορίσει την ανάπτυξη και θα προκαλέσει εκτροπή των κινεζικών εισαγωγών προς την ευρωπαϊκή αγορά, ασκώντας πτωτική πίεση στις τιμές.
«Η ΕΚΤ αναμενουμε οτι θα συνεχίσει να μειώνει τα επιτόκια στο 1,5% ή χαμηλότερα τους επόμενους μήνες λόγω της ασθενούς οικονομικής προοπτικής»
– Η ΕΚΤ έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου για νέα κρίση χρέους. Σε αυτό το πλαίσιο, τι αναμένετε σε επίπεδο νομισματικής πολιτικής το 2025 στην Ευρώπη;
Παρά τα ζητήματα που έχουν προκύψει γύρω από τον γαλλικό προϋπολογισμό, οι αγορές ομολόγων σε όλη την Ευρώπη μέχρι στιγμής παραμένουν σταθερές. Δεν έχουμε παρατηρήσει διάχυση από τις εξελίξεις στη Γαλλία. Οι ευρύτερες αγορές αξιών παραμένουν επίσης υγιείς, με τις μετοχές, για παράδειγμα, να βρίσκονται σε ιστορικά υψηλά επίπεδα. Αναμένουμε ότι η ΕΚΤ θα συνεχίσει να μειώνει τα επιτόκια στο 1,5% ή χαμηλότερα τους επόμενους μήνες λόγω της ασθενούς οικονομικής προοπτικής. Θα περιμέναμε παρέμβασή της στις αγορές ομολόγων μόνον εάν οι πιέσεις στις χρηματοπιστωτικές αγορές γίνουν συστημικές, με γενικευμένη αύξηση των spreads που δεν θα μπορούσε να εξηγηθεί από τα θεμελιώδη. Αυτήν τη στιγμή που μιλάμε δεν αντιμετωπίζουμε μια τέτοια κατάσταση.
– Στις ΗΠΑ διαπιστώνεται μια τάση απορρύθμισης στις τράπεζες. Βλέπετε να ακολουθεί η Ευρώπη;
H επερχόμενη κυβέρνηση στις ΗΠΑ, πράγματι, επιθυμεί μεγαλύτερη απορρύθμιση. Αυτό θα αποτελούσε μια σημαντική αλλαγή σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, όπου έλαβε χώρα μια παγκόσμια προσπάθεια ρυθμιστικού συντονισμού, ιδιαίτερα για το τραπεζικό σύστημα. Η Ευρώπη πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτική σε αυτήν τη ρυθμιστική διαφοροποίηση, δεδομένων των ανταγωνιστικών σοκ που αντιμετωπίζει σε σχέση με άλλες οικονομίες και κυρίως την Κίνα. Τυχόν χαλάρωση του κανονιστικού πλαισίου θα βοηθούσε τις τράπεζες να διαδραματίσουν πιο θετικό ρόλο στην οικονομία, αλλά ταυτόχρονα πρέπει να διασφαλιστεί η σταθερότητα του τραπεζικού συστήματος, οπότε δεν θα ανέμενα μεγάλες αλλαγές. Μεγαλύτερη επίδραση για την Ευρώπη θα μπορούσαν να έχουν κινήσεις για μια ένωση των κεφαλαιαγορών· εκεί έγκειται η μεγαλύτερη διαφορά σε σχέση με τις ΗΠΑ.
– Πόσο κοντά είμαστε σε μια χρηματιστηριακή διόρθωση και πόσο απότομη θα μπορούσε να είναι;
Ο θεμελιώδης παράγοντας που οδηγεί την αγορά μετοχών παραμένει η ανάπτυξη. Έχουμε δει τις αγορές των ΗΠΑ να ξεπερνούν κατά πολύ τις άλλες αγορές χάρη στις προσδοκίες για υψηλότερα εταιρικά κέρδη −κυρίως στον τομέα της τεχνολογίας− και τον δυναμισμό της αμερικανικής οικονομίας. Η άποψή μας για την αγορά μετοχών παραμένει θετική για το 2025, καθώς οι προβλέψεις μας για την ανάπτυξη στις ΗΠΑ παραμένουν επίσης αισιόδοξες. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος θα ήταν ένα αρνητικό σοκ ανάπτυξης, για παράδειγμα μέσω μιας πολύ επιθετικής προστατευτικής εμπορικής πολιτικής.
– Ποιοι τύποι μεταρρυθμίσεων θα βοηθήσουν την Ελλάδα να βελτιώσει τις οικονομικές της προοπτικές;
Η Ελλάδα πλήττεται από γνωστές διαρθρωτικές αδυναμίες: μεγάλο χάσμα στις πραγματικές επενδύσεις, γραφειοκρατία, πολυνομία και δημογραφική συρρίκνωση. Οι προσπάθειες της κυβέρνησης για τη βελτίωση του επιχειρηματικού κλίματος και οι νέες επενδύσεις που χρηματοδοτούνται από το πρόγραμμα NGEU είναι σημαντικά θετικά βήματα. Η μεγάλη πρόκληση για την Ελλάδα τα επόμενα χρόνια θα είναι η διαφοροποίηση από το τωρινό μοντέλο εξαγωγών που βασίζεται στον τουρισμό προς μια πιο διαφοροποιημένη και εξωστρεφή οικονομία. Η τεχνολογία και οι υπηρεσίες υψηλής προστιθέμενης αξίας στους τομείς της εκπαίδευσης και της υγειονομικής περίθαλψης αποτελούν πιθανούς τομείς ανάπτυξης. Πέρα από αυτά, όμως, είναι απαραίτητο να γίνουν ενέργειες για την αναστροφή της μεσοπρόθεσμης δημογραφικής παρακμής της χώρας.
– Ποιες είναι οι προοπτικές για την ελληνική χρηματαγορά το 2025;
Η ελληνική χρηματιστηριακή αγορά επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από το παγκόσμιο περιβάλλον. Η αυξανόμενη απαισιοδοξία γύρω από τις προοπτικές ανάπτυξης στην Ευρώπη έχει αποτελέσει το πιο σημαντικό εμπόδιο σε περαιτέρω άνοδο των αγορών τους πρόσφατους μήνες. Ωστόσο, παραμένουμε αισιόδοξοι για την ελληνική οικονομία και αναμένουμε πως οι ελληνικές αγορές θα συνεχίζουν να υπεραποδίδουν σε σύγκριση με άλλους ευρωπαϊκούς δείκτες.
- Κεντρική φωτό: © Sadik Demiroz/ Getty Images/ Ideal Image
- Φωτογραφίες προσωπικού αρχείου
*Το νέο τεύχος του Fortune Greece κυκλοφορεί από την Παρασκευή 20/12 στα περίπτερα.
Δείτε τον χάρτη με τα σημεία πώλησης
ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΤΩΡΑ ΝΑ ΑΠΟΚΤΗΣΕΤΕ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ON LINE ΕΚΔΟΣΗ ME ENA KΛΙΚ ΣΤΟ Fortune Members
