Οι διασημότερες «λάθος» ατάκες
Διάσημα ρητά και αποφθέγματα που δεν ειπώθηκαν ποτέ, ή ειπώθηκαν κάπως αλλιώς.
Πολλές φορές έχουμε ακούσει το ρητό «Τρέλα είναι να κάνεις το ίδιο πράγμα ξανά και ξανά και κάθε φορά να περιμένεις διαφορετικό αποτέλεσμα» και να αποδίδεται στον Αϊνστάιν. Ή ότι η Μαρία Αντουανέτα είπε «Ας φάνε παντεσπάνι» επειδή δεν είχε ιδέα τι συνέβαινε με τους πεινασμένους υπηκόους της. Τα πράγματα είναι ελαφρώς -έως πολύ- διαφορετικά.
Διαβάστε την αλήθεια πίσω από τις διασημότερες ατάκες που, αν και αποτελούν σοφά λόγια που όλοι μπορούμε να ακολουθούμε, δεν έχουν αποδοθεί σωστά.
«Ας φάνε παντεσπάνι» - Μαρία Αντουανέτα
Όχι, δεν το είπε. Και αν το είπε, δεν το εννοούσε όπως επικράτησε να λέγεται. Η πρώτη φορά που αναγράφεται η φράση είναι στο βιβλίο «Εξομολογήσεις» του Ζαν Ζακ Ρουσό, βιβλίο που κυκλοφόρησε το 1767 όταν η Μαρία Αντουανέτα ήταν 12 ετών και ζούσε ακόμα στην Αυστρία.
Αλλά ακόμη και αν το είπε, η φράση στα γαλλικά είναι «Qu’ils mangent de la brioche» που σημαίνει «ας φάνε μπριός», το μπριός σίγουρα δεν είναι παντεσπάνι. Και, αν της δώσουμε και το τεκμήριο της αθωώτητας, ίσως εννοούσε ότι οι πλούσιοι θα έπρεπε να δώσουν μέρος της άφθονης τροφής τους στους φτωχούς.
Τέλος, άλλες πηγές αποδίδουν τη φράση στη Μαρία-Τερέζα, τη μεγαλύτερη κόρη της Μαρίας Αντουανέτας.
«Διαφωνώ με όσα λες, αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να το λες». - Βολταίρος
Ποτέ δεν το είπε έτσι ακριβώς. Ωστόσο το νόημα είναι συνεπές και στο πλαίσιο της γενικότερης φιλοσοφίας και ιδεολογίας του. Το 1903 η συγγραφέας Evelyn Beatrice Hall έγραψε τη βιογραφία του φιλοσόφου και σε κάποιο σημείο αναφέρει πως «το “διαφωνώ με όσα λες, αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να το λες” ήταν τώρα η στάση που κρατούσε». Η συνοπτική αυτή περιγραφή της συγγραφέως ήταν τόσο πετυχημένη που όλοι κράτησαν τη φράση ως πραγματική ατάκα του Βολταίρου.
«Σταθήκαμε στους ώμους γιγάντων» - Ισαάκ Νεύτων
Πράγματι, ο Νεύτωνας έγραψε τη φράση αυτή σε μια επιστολή του προς έναν φίλο του Άγγλο επιστήμονα, αλλά δεν την επινόησε ο ίδιος. Για πρώτη φορά αυτή γράφτηκε τον 12ο αιώνα από τον φιλόσοφο Βερνάρδο της Σαρτρ. Αυτό επιβεβαιώνεται και από τον Ιωάννη του Σαλίσμπουρι (1120-1180) ο οποίος έγραψε πως ο Βερνάρδος έλεγε πως «Εμείς [οι σύγχρονοι άνθρωποι] είμαστε σαν νάνοι στους ώμους των γιγάντων [οι αρχαίοι] για αυτό και μπορούμε να δούμε μακρύτερα από εκείνους».
«Οι καθώς πρέπει γυναίκες σπάνια γράφουν ιστορία» - Μέριλιν Μονρόε
Δεν το είπε. Η φράση αυτή πρωτογράφτηκε το 1976 από τη συγγραφέα Laurel Thatcher Ulrich σε ένα άρθρο όπου περιέγραφε τη ζωή και τις παραδόσεις των πουριτανών αποίκων του 16ου και του 17ου αιώνα. Η φράση έγινε δημοφιλής, τυπώθηκε σε μπλουζάκια και πόστερ και κάποιος κάποτε έβαλε δίπλα της τη φωτογραφία της Μέριλιν ως πρότυπο της καθόλου καθώς πρέπει γυναίκας. Από τότε της αποδίδεται η φράση.
«Κάθε λεπτό γεννιέται και από ένα κορόιδο» - P.T. Barnum
O Αμερικανός σόουμαν και επιχειρηματίας (1810-1891) ήταν γνωστός για την αθυροστομία του, αλλά τη συγκεκριμένη φράση δεν την είπε ποτέ. Αυτός που την είπε ήταν ένας σύγχρονός του και αντίπαλός του, ο Adam Forepaugh ο οποίος όταν τον ρώτησαν αν μπορούν να γράψουν ότι την είπε ο ίδιος, απάντησε: «Γράψε ότι αυτό είναι ένα από τα σλόγκαν του Barnum, άλλωστε ακούγεται περισσότερο δικό μου παρά δικό του».
«Αν ρωτάς πόσο κάνει, τότε δεν έχεις να το αγοράσεις» - Τζ. Π. Μόργκαν
Δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι ο μεγαλοτραπεζίτης είπε πράγματι αυτή τη φράση, με την οποία λέγεται ότι απάντησε στην ερώτηση για το πόσο κοστίζει η θαλαμηγός του. Ωστόσο, η βιογράφος του, Jean Strouse, αναφέρει πως όταν ο Henry Clay Pierce τον ρώτησε πόσο κοστίζει το γιοτ του, ο Μόργκαν απάντησε «Δεν έχεις δικαίωμα να είσαι κάτοχος γιοτ αν πρέπει να ρωτήσεις κάτι τέτοιο». Διαφορετικά λόγια, ίδιο νόημα.
«Αν στα 25 σου δεν είσαι προοδευτικός, δεν έχεις καρδιά. Αν στα 35 σου δεν είσαι συντηρητικός, δεν έχεις μυαλό» - Ουίνστον Τσόρτσιλ
Σύμφωνα με το Churchill Centre and Museum στο Λονδίνο, δεν το είπε ποτέ. Μάλιστα ένας καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου αναφέρει πως «Ο Τσόρτσιλ ποτέ δεν θα το έλεγε αυτό αφού στα 15 του ήταν συντηρητικός και στα 35 του προοδευτικός».
Στην πραγματικότητα, τη φράση επινόησε ο Γάλλος ιστορικός Francois Guizot ο οποίος από τον 19ο αιώνα είχε γράψει «To να μην είσαι στα 20 οπαδός της Δημοκρατίας [σ.σ. αβασίλευτης] σημαίνει πως δεν έχεις καρδιά. Το να είσαι στα 30 σου σημαίνει πως δεν έχεις μυαλό».
«Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» - Νικολό Μακιαβέλι
Όχι μόνο η φράση δεν υπάρχει πουθενά στα βιβλία του, αλλά πρώτος την έγραψε ο Οβίδιος 1.500 χρόνια νωρίτερα στις «Ηρωίδες» του λέγοντας Exitus acta probat.
«Τρέλα είναι να κάνεις το ίδιο πράγμα ξανά και ξανά και κάθε φορά να περιμένεις διαφορετικό αποτέλεσμα» - Άλμπερτ Αϊνστάιν
Το ρητό κυκλοφορεί σε διάφορες εκδοχές που όλες αποδίδονται στον μεγάλο νομπελίστα. Όμως η φράση πρωτογράφτηκε το 1983 (τότε που δεν υπήρχε Internet για να διαδοθεί) στο βιβλίο Sudden Death της Rita Mae Brown. Έγινε σλόγκαν, κάποτε -ποιος ξέρει πώς- αποδόθηκε στον Αϊνστάιν και όλοι το πίστεψαν αφού ακούγεται σαν να το είπε.
